Spis treści
Historia teatru z legendą o miłości w tle
Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach to instytucja, która szczyci się mianem jednej z najstarszych polskich scen teatralnych. Premiera na jego deskach miała miejsce w 1879 r., a budowa gmachu rozpoczęła się dwa lata wcześniej. Do dziś krąży romantyczna miejska legenda: zamożny przemysłowiec Ludwik Stumpf wzniósł go ponoć dla aktorki z Warszawy, której tożsamość pozostaje nieznana. Wyrazem tej płomiennej sympatii było zlecenie projektu Franciszkowi Ksaweremu Kowalskiemu, cenionemu architektowi i uczniowi Henryka Marconiego, mistrza XIX-wiecznej architektury w Polsce. Na działce w ścisłym śródmieściu Kielc, przy jednej z głównych ulic, powstała kamienica o eklektycznej fasadzie ozdobionej czterema posągami muz teatralnych. Jak donosiła „Gazeta Kielecka”, otwarcie teatru stało się prawdziwym wydarzeniem kulturalnym i towarzyskim. Pierwszą sztukę obejrzało na widowni około 800 osób.
Nowe życie Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach
W ostatnich dekadach stan techniczny budynku pogarszał się, znacząco ograniczając możliwości funkcjonalne i programowe placówki. Konkurs na przebudowę i rozbudowę ogłoszono w 2017 r.; inwestycja miała połączyć renowację zabytku z modernizacją odpowiadającą potrzebom współczesnego teatru. Projekt pracowni WXCA, zwycięski w konkursie, zakładał wydobycie walorów architektonicznych oraz stworzenie nowej jakości: poszerzenie możliwości inscenizacyjnych dzięki nowoczesnej technologii scenicznej. Dziś wyróżnia ona Teatr Żeromskiego nie tylko w Polsce, ale i na arenie międzynarodowej.
i
Muzy, kariatydy i sławy literatury
Program konserwatorski objął przywrócenie historycznego wystroju wnętrz poprzez renowację detali i rekonstrukcję zaginionych elementów dekoracyjnych. Starannie odrestaurowano XIX-wieczną fasadę – po ponad 60 latach powróciły na nią rzeźby czterech muz teatralnych. Dawny blask odzyskały reprezentacyjne foyer i klatki schodowe. Przechodzenie przez te pomieszczenia tworzy sekwencję doświadczeń, które od progu stopniowo wprowadzają widza w podniosły nastrój „świątyni kultury”.
Kulminacja następuje przy wejściu na historyczną Dużą scenę. Drobiazgowej renowacji poddano m.in. zabytkowe kariatydy portalu okna scenicznego; zrekonstruowano medaliony z wizerunkami pisarzy, niegdyś zdobiącymi dolny balkon widowni. Pierwotnie było ich 15 – z podobiznami m.in. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Zygmunta Krasińskiego. Z inicjatywy architektów galerię rozszerzono o medaliony współczesnych twórców, jak Czesław Miłosz czy Wisława Szymborska, które zajęły górny balkon. Płaskorzeźby wykonał rzeźbiarz Piotr Maślanka.
Współczesnym akcentem jest widowiskowy, ręcznie młotkowany, pozłacany mosiężny plafon na suficie Dużej sceny – pełni on funkcję dekoracyjną i akustyczną. Kolorystyka – złoto, pastelowy róż, jasne i ciemne zielenie – nawiązuje do oryginalnego wystroju fin de siècle.
Najnowocześniejsza scena teatralna w Polsce
Modernizacja dostosowała budynek do wymogów XXI-wiecznej sceny, umożliwiających realizację najbardziej ambitnych spektakli. Teatr zyskał sześciometrową scenę obrotową, mobilne audytoria i sześć dwupoziomowych zapadni. Technologia pozwala na błyskawiczną zmianę scenografii (obrót o 360°) i grę na trzy strony – cechy unikalne w Europie. Rozbudowa – nadbudowa i adaptacja sąsiedniej kamienicy – powiększyła przestrzeń Dużej sceny ponad dwukrotnie, zachowując widownię w oryginalnym miejscu.
Dzięki temu powstała druga, współczesna scena, dwie sale prób, studio nagrań, warsztaty scenograficzne, dwukondygnacyjne magazyny podziemne, pomieszczenia techniczne i pokoje rezydencyjne dla artystów. Odnowiono garderoby. Priorytetem było optymalne rozplanowanie przestrzeni i komunikacji, zapewniające komfort wszystkim twórcom: aktorom, scenografom, kostiumografom, makijażystom, fryzjerom, oświetleniowcom, akustykom…
Architektura nowej kubatury posługuje się prostym, współczesnym językiem wrażliwym na kontekst historyczny. Połączenie „starego z nowym” odbywa się poprzez dialog: nowa część buduje ciągłość, nie tracąc autonomii wyrazu. Elewacja frontowa, pokryta kanelowanymi płytami betonowymi, kontynuuje rytm i skalę historycznej fasady. Podobnie oficyny wokół dziedzińca korespondują z klasyczną architekturą formami i proporcjami otworów okiennych.
i
Kielce z nowym „miejskim podwórkiem”
Przez niemal 150 lat Teatr Żeromskiego wpisał się w tożsamość Kielc i pamięć pokoleń. Rewitalizacja miała tchnąć w zabytek nowe życie: poszerzyć ofertę programową i otworzyć instytucję na miasto. Zapraszającym gestem jest otwarcie dziedzińca – dawnego zaplecza – na przestrzeń publiczną. Nowe „miejskie wnętrze” w gęstej tkance śródmieścia umożliwia plenerowe spektakle, warsztaty, wystawy, koncerty, dyskusje czy zajęcia jogi. Dodatkowe okno sceniczne nowej sali otwiera się na podwórko, pozwalając oglądać sztuki także z zewnątrz.
Teatr stał się przestrzenią inkluzywną: dostosowany do potrzeb osób z ograniczoną motoryką, niesłyszących i niewidomych.
Prestiżowa nominacja
Kunszt architektów WXCA zdobywa międzynarodowe uznanie. Kielecki teatr znalazł się na liście nominowanych do Nagrody UE Mies van der Rohe Award 2026. Ufundowana w 1988 r., przyznawana co dwa lata, należy do najbardziej prestiżowych wyróżnień w architekturze. Honoruje dzieła wnoszące nową jakość artystyczną, społeczną i kulturową. To trzecia nominacja WXCA – po Muzeum w Palmirach (2013) i Europejskim Centrum Edukacji Geologicznej w Chęcinach (2017), druga na Kielecczyźnie.
Zwycięzcę poznamy w kwietniu 2026 r.
- Przejdź do galerii: Wizualizacja projektu Muzeum Sztuki Nowoczesnej i teatru TR Warszawa
