Aleksander Franta, architekt Śląska, który wymyślił też Archimuzona. Dziś świętowałby setne urodziny

Spis treści

1. Urodziny Aleksandra Franty
2. Duet Buszko - Franta
3. Fascynacja Franty Zakopanem i Podhalem
4. Archimuzon - muza architektów
5. Realizacje Aleksandra Franty
6. Aleksander Franta. Zdjęcia

Architektura jest tworem opartym o geometrię. Operuje konkretem i prostymi liniami, ale ściśle się wiąże z pejzażem. To jest jedność natury i architektury - to pierwsze słowa architekta w filmie Uzdrowisko. Architektura Zawodzia.

Urodziny Aleksandra Franty

Dziś wielki architekt świętowałby setne urodziny. Urodził się w 1925 roku, 1 lutego, w Krakowie. Dyplom z architektury zrobił w 1949. W 1958 roku wraz z Henrykiem Buszką założył biuro projektowe pod nazwą Pracownia Projektów Budownictwa Ogólnego, jedyną taką prywatną, autorską pracownię działającą w PRL-u. Prowadzili ją w latach 1958–2001.

Ma na koncie ok. 500 koncepcji projektowych i 470 zrealizowanych obiektów. Najważniejsze ich realizacje to katowickie osiedla Tysiąclecia (z zespołem bloków Kukurydz, dwoma kościołami, szkołami artystycznymi) i Roździeńskiego (to bloki - Gwiazdy). A także zespół uzdrowiskowy w Ustroniu-Zawodziu (Równica, Piramidy). 

Duet Buszko - Franta

Nie jest łatwo rozdzielić ten duet - Buszko - Franta. "Tego zawodu nie da się uprawiać w pojedynkę", mówi jego rodzina. Podział ról: Henryk Buszko wziął na siebie sprawy zarządzania firmą. Czas pracy: głównie okres PRL: "Normatywy i ograniczenia rodem z PRL dla tego duetu to było po prostu wyzwanie" - mówił we wspomnianym filmie architekt Przemo Łukasik. On sam mówił: Po wojnie nasz zawód był ważny i niezbędny. Było mnóstwo pracy i mało do niej ludzi. W 1975 roku panowie Buszko i Franta otrzymują Honorową Nagrodę SARP. Kolegium podkreśliło, że wielostronna działalność laureatów jest nie tylko ich osobistym osiągnięciem, ale także trwałym dorobkiem polskiej architektury.

Fascynacja Franty Zakopanem i Podhalem

Od zawsze zafascynowany górami, był bardzo dobrym narciarzem. W latach 1938-39 uczęszczał do gimnazjum w Zakopanem - w ramach tzw. „wymiany rodzinnej”. To był czas jego zafascynowania górami, nartami a przede wszystkim architekturą i sztuką Podhala. "Kształtowali mnie nie tylko ludzie, ale i miejsca" - mówił w wywiadzie. W Zakopanem zrobił małą i dużą maturę matematyczno-fizyczną i w 1945 jako ekstern zalicza I rok architektury na Filii Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej.

W latach 1949–58 jest projektantem w Miastoprojekcie Katowice, gdzie, wraz z Jerzym Gottfriedem i Henrykiem Buszko, stworzył zespół autorski, znany w Polsce jako „Zielone konie”, wygrywający konkursy i mający szereg realizacji m. in. Gmach ORZZ w Katowicach (1954), domy kultury w Ozimku (1951) i w Świętochłowicach (1954), Teatr Ziemi Rybnickiej (1958-64) czy Dom Wczasowy Transportowców w Mikuszowicach (1955-58).

Oto niektóre wspólne realizacje duetu Franta - Buszko.

- Podczas imienin ojca cały świat architektoniczny meldował się u nas w domu. Mam poczucie, że wtedy w ogóle środowisko katowickie to była jedna wielka architektoniczna rodzina - opowiadała jego córka Anna w rozmowie dla A - M Frantowie - architekci Śląska.

Archimuzon - muza architektów

Człowiek – żyje w przestrzeni. Jest do życia w niej nieprzystosowany – nie ma ochrony. Musi przysposabiać przestrzeń, w której żyje, do swoich potrzeb. Przestrzeń (i on sam) jest 3-wymiarowa i trwa w czasie. Przestrzeń i człowiek są „4-ro-wymiarowcami”. Przysposobienie jej do potrzeb człowieka – do życia w niej – polega na: zorganizowaniu jej w sprawną strukturę i na jej ukształtowaniu w trafną i trwałą formę – to słowa Aleksandra Franty towarzyszące wystawie prezentowanej w Galerii Architektury SARP Katowice 10 lat temu. Benefis Aleksandra Franty odbył się w Katowicach w 2024 roku. To właśnie podczas swojego benefisu przywołał postać Archimuzona - brakującej muzy. Zadanie Archimuzona: 

Budzenie posłów w sejmie i uświadamianie im, że przestrzeń publiczna się psuje, zaś jej przyszłość należy do następnych pokoleń - powiedział Aleksander Franta.

Zmarł 1 maja 2019 roku w wieku 94 lat. Został pochowany na cmentarzu w Nowym Targu, ale msza żałobna miała miejsce w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Uzdrowienia Chorych w Katowicach, którego jest współautorem.

Oto ulubiony budynek Aleksandra Franty

Realizacje Aleksandra Franty

• - gmach Okręgowej Rady Związków Zawodowych, ul. Dąbrowskiego 23, Katowice (1949-54) - współautorzy: Henryk Buszko, Jerzy Gottfried;
• - Dom Kultury Huty „Małapanew” w Ozimku (1949-52) - współautorzy: H. Buszko, J. Gottfried;
• - Teatr Ziemi Rybnickiej w Rybniku (1958-64) - współautorzy: H. Buszko, J. Gottfried;
• - dom wypoczynkowy Związku Zawodowego Transportowców i Drogowców "Transportowiec" w Bielsku-Białej Mikuszowicach (1955-58) - współautorzy: H. Buszko, J. Gottfried;
• - osiedle Tysiąclecia w Katowicach (1958-79) - współautorzy: H. Buszko, Marian Dziewoński, Tadeusz Szewczyk
• - nagroda zespołowa II Stopnia KBUA w dziale budownictwa mieszkaniowego (1961) za opracowanie planu realizacyjnego;- Sanatorium Górnik w Szczawnicy (1959) - współautor H. Buszko;
• - pawilon pracowni PPBO w Katowicach (1960) - współautor H. Buszko;
• - dom wczasowy Związku Nauczycielstwa Polskiego w Ustroniu (1960-63) - współautor H. Buszko;
• - Urząd Stanu Cywilnego – Pawilon Ślubów w Chorzowie (1963) - współautor H. Buszko;
• - Hotel Turystyczny – Dom Turysty PTTK w Chorzowie (1966) - współautor H. Buszko - zburzony 2004;
• - Sanatorium i Szpital Uzdrowiskowy "Równica", ul. Sanatoryjna 5 w Ustroniu (1966-88) - współautorzy: H. Buszko, T. Szewczyk, Danuta Korczyk;
• - Dzielnica Leczniczo-Rehabilitacyjną Ustroń-Zawodzie w Ustroniu (1967-78) - współautorzy: H. Buszko, T. Szewczyk;
• - Osiedle Walentego Roździeńskiego w Katowicach (1970-78) - współautorzy: H. Buszko, T. Szewczyk;
• - Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej w Katowicach (~1970) - współautorzy: H. Buszko, T. Szewczyk, Konrad Koprys, Wiktor Maj, Walter Cisek, Alfred Dyrda, Stefan Sośnierz
• - Nagroda II stopnia MBiPMB w 1970;- ośrodek wypoczynkowy górnictwa miedzi w Świeradowie-Zdroju (1977-89) - współautor H. Buszko;
• - kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. i Matki Bożej Uzdrowienia Chorych w Katowicach (1977) - współautorzy H. Buszko, Lidia Baron.

Aleksander Franta. Zdjęcia