Wystawa w ZODIAK-u pokazuje, jak aktualne pozostają kwestie poruszane przez Nowickich 80 lat temu

Spis treści

1. Wystawa buduje bardziej w oparciu o metodę, niż same jej efekty
2. W szkicach Nowickiego odnajdujemy żyjące fragmenty miast
3. Oprócz strzałki północy zaznaczał kierunek dominujących wiatrów

Wystawa buduje bardziej w oparciu o metodę, niż same jej efekty

Dorton Arena w Raleigh to projekt, przez pryzmat którego często postrzega się dorobek Macieja i Stanisławy Nowickich. Wybitne osiągnięcie architektury i inżynierii, popis wirtuozerii formy, przestrzeni i konstrukcji. Arena miała być jednak częścią większego założenia targów stanowych Karoliny Północnej – łączącego architekturę krajobrazu, urbanistykę oraz koncepcję wytworzenia środowiska i przestrzennego kontekstu dla uroczystości, imprez, rekreacji. I to właśnie środowisko oraz kontekst są słowami-kluczami dla zrozumienia podejścia Nowickich do projektowania i nauczania architektury. Wystawa Humanistyczny modernizm. Maciej i Stanisława Nowiccy, buduje bardziej w oparciu o metodę projektową niż same jej efekty.

Czytaj także: Humanistyczny modernizm. Wystawa poświęcona Stanisławie i Maciejowi Nowickim

Zorganizowana przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanis-tyki w Warszawskim Pawilonie Architektury ZODIAK ekspozycja to kontynuacja projektu, który swój początek miał w 2024 roku, gdzie prezentowany był w siedzibie ONZ w Nowym Jorku oraz w Raleigh – miejscach związanych z pracą Nowickich. Poszerzona o dodatkowe projekty i materiały, oryginalne rysunki, tkaniny czy medale z kolekcji rodziny oraz dzieła zaproszonych artystów i artystek wystawa pokazuje, jak aktualne pozostają kwestie poruszane przez Nowickich 80 lat temu. A spośród nich szczególnie ważne dziś są dwie – kontekst społeczny oraz przyrodniczy.

W szkicach Nowickiego odnajdujemy żyjące fragmenty miast

Człowiek w projektach Nowickich zawsze był na pierwszym miejscu. Nowoczesne technologie, rozwiązania konstrukcyjne i kompozycyjne służyć miały przede wszystkim wykreowaniu jak najlepszego, wygodnego, zdrowego i pięknego środowiska zamieszkiwania. I choć myśląc o realizacjach Nowickich, przed oczami stają nam wielkoskalowe założenia urbanistyczne – od odbudowy Warszawy po leaf plan dla Czandigarhu, to mimo ich obszerności projekty te zawsze zachowywały ludzką skalę i w takiej też były rysowane. W indyjskich szkicach Macieja Nowickiego odnajdujemy bowiem żyjące fragmenty miast.

Czytaj także: Czym zaskoczy nas polska architektura w 2025 roku? Przedstawiamy 6 realizacji, na które czekamy

Jego modernistyczne struktury oplatają drewniane stragany, budowane samodzielnie markizy. Na tarasach nowoczesnych domów piętrzą się donice z lokalnymi roślinami. Ich elewacje zacieniają betonowe i ceglane kompozycje inspirowane lokalną architekturą, budownictwem wernakularnym. I choć dziś takie podejście do projektowania wydaje się oczywiste, w czasach gdy architekci rysowali wielopoziomowe arterie z mknącymi samochodami, gałązki drzew – charakterystyczny element rysunków Nowickiego – stanowiły wołanie o bardziej ludzki wymiar architektury nowoczesnej.

Taki rodzaj architektury – odczuwanej w przestrzeni i czasie, uwzględniającej ruch ludzkiego ciała i naszą percepcję, operującej zmianami nastrojów i wpasowującej się w kontekst historyczny i przyrodniczy – interesował także Stanisławę Nowicką, która już po śmierci męża, w podeszłym wieku, zrealizowała swój jedyny indywidualny projekt – dom własny w Norwich. Niemal pozbawiona drzwi przestrzeń, gdzie kolejne sekwencje pomieszczeń budowały wieloplanowość, a okna kadrowały fragmenty otoczenia, uwzględniając przy tym np. proces wchodzenia po schodach, była jednocześnie zamknięta w powściągliwej formie tradycyjnego dla regionu domu ze stodołą.

Oprócz strzałki północy zaznaczał kierunek dominujących wiatrów

To, jak ważne dla Nowickich było otoczenie i kontekst przyrodniczy, widać także w ich podejściu do nauczania. W programie studiów architektonicznych, jaki dla Uniwersytetu Stanowego Karoliny Północnej przygotował Nowicki, odnajdujemy kilka bardzo pouczających rozwiązań. Program przedstawiony jest w formie diagramu w kształcie drzewa. W pierwszych latach nauki studenci zgłębiali podstawy kompozycji i projektowania, ale także wiedzę o cywilizacji – architektura była bowiem dla Nowickich zawsze dziedziną przede wszystkim humanistyczną. To miejsce, krajobraz i przestrzeń, w jakiej mieli projektować, studenci poznawali jako pierwsze i to one były najważniejsze.

Czytaj także: Art nouveau w powiatowym miasteczku. Willa Wanda przypomina Casa Batlló w Barcelonie. Chce ją kupić samorząd, ale cena to tajemnica

To także widać w realizacjach Nowickich. Wiślana skarpa w koncepcji odbudowy Warszawy odgrywała równie istotną rolę co projektowane dla Czandigarh jezioro. Targi w Raleigh, choć powstały na potrzeby masowych imprez, były wypełnione zielenią i wodą. Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis z Centrali, które przygotowały na wystawę jedną z instalacji, zauważają: W szkicach Macieja Nowickiego odczytujemy komponenty przyrodnicze. Kolorami wyróżnił układy wodne, ciągłość zieleni, ulotne chmury. Oprócz strzałki północy zaznaczał kierunek dominujących wiatrów. Drzewa rysował wraz z fakturą kory. (…)

Mistrzowsko konstruował struktury architektoniczne i ich mikroklimaty. To podejście dotyczyło nie tylko skali urbanistycznej, lecz także architektonicznej, co szczególnie widać w projekcie Muzeum Karoliny Północnej. Lobby budynku zaprojektowane zostało wokół rampy wznoszącej się nad stawem, doświetlone oculusem kopuły. W toni umieszczone miały być donice z roślinami wodnymi i gruntowymi oraz doświetlenia refleksami poprzez podwodne świetliki.

Centrala to jedni z kilku autorów instalacji i dzieł, którzy interpretują współczesnym językiem historyczną twórczość Nowickich. Na wystawie odnajdziemy tkaninę Alicji Bielawskiej, fragment pracy Solastalgia Szymona Rogińskiego, obrazy Flaga Wiktora Dyndo oraz Parkiet II Jakuba Ciężkiego czy projekt dopisania do tablicy pamiątkowej, wiszącej na ścianie Domu Turysty w Augustowie, nazwiska Stanisławy Nowickiej – inicjatywę zaproponowaną przez Bal Architektek. W dalszych badaniach nad metodami dydaktycznymi i biografiami architektów kuratorowi wystawy Kacprowi Kepińskiemu pomagali Karolina Częczek oraz Grzegorz Piątek.

Wystawa Humanistyczny modernizm. Maciej i Stanisława Nowiccy czynna jest do 13 lipca.