Spis treści
- Skarbek w Katowicach. Dom Handlowy inny niż wszystkie
- Zmiany. Skarbek utracił wnętrze, ale zyskał kultowe windy - projektował je Jarecki
- Jurand Jarecki. Zmarł jeden z budowniczych powojennych Katowic
Skarbek w Katowicach. Dom Handlowy inny niż wszystkie
Na przełomie lat 50. i 60. Jurand Jarecki razem z Mieczysławem Królem zaprojektowali na katowickim Rynku DH Zenit. Część handlowa budynku została wydzielona z bryły potężnym przeszkleniem mającym prezentować produkty. W podobnym czasie ruszyła budowa krakowskiego Jubilata - innego słynnego domu handlowego. Budynek (o poniekąd podobnym do Skarbka kształcie) składa się przede wszystkim z przestronnej przeszklonej przestrzeni sklepowej zajmującej parę kondygnacji.
Na tym tle zupełnie inny był wybudowany ponad dekadę później Spółdzielczy Dom Handlowy Skarbek zaprojektowany przez Juranda Jareckiego - po sąsiedzku do SDH Zenit. Architekt całkowicie przedefiniował podejście do sklepów wielkopowierzchniowych, niemal pozbawiając Skarbka okien. Budynek postawiony w latach 1972-1975 zyskał tym samym o wiele większą przestrzeń w handlową - pozwalał na ustawienie regałów sklepowych nie tylko na środku hal, ale i wzdłuż ścian.
Rozwiązanie, które dziś stało się normą i nikogo już nie zadziwia, wtedy było zupełną innowacją i uczyniło SDH Skarbek jedym z najnowocześniejszych budynków tego typu na Górnym Śląsku. Brak okien pozwolił też na ozdobienie elewacji kultowymi dziś i rozpoznawalnymi z daleka aluminiowymi łuskami w trzech równoległych pasach (wymienionymi w trakcie remontu na nowe). Mimo tych zabiegów Jareckiemu udało się uzyskać lekkość bryły dzięki otwarciu parteru (dziś zabudowany) i zastosowaniu przeszklenia na pierwszej kondygnacji.
Zmiany. Skarbek utracił wnętrze, ale zyskał kultowe windy - projektował je Jarecki
Po oryginalnych i nowoczesnych jak na tamte czasy wnętrzach Skarbka nie ma dziś śladu; do dziś zachowała się bez większych zmian tylko jedna klatka schodowa - od strony ul. Adama Mickiewicza. Na obłożonych kamieniem ścianach wciąż widnieją stare komunikaty o zakazie palenia namalowane czerwoną farbą, a na półpiętrach aluminiowo-szklane witryny strzegą starych, wyblakłych reklam z lat 90., przypominając nieco dawne jugosławiańskie luksusowe centra handlowe.
Jurand Jarecki był na szczęście zapalonym fotografem. Zgromadził potężne archiwum świetnych zdjęć prezentujących również jego własne realizacje. Dzięki temu możemy dziś zobaczyć, jak SDH Skarbek wyglądał w czasach PRL-u. A wyglądał świetnie. Archiwum fotograficzne Jareckiego znajduje się dziś pod opieką Instytutu Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej, który udostępnił nam część fotografii.
30 lat od otwarcia Skarbek przeszedł remont, a Jurand Jarecki zaprojektował charakterystyczne przeszklone windy, które dziś - mimo że biegną po elewacji - dodatkowo urozmaicają elewację, nie zaburzając jej.
Jurand Jarecki. Zmarł jeden z budowniczych powojennych Katowic
Jurand Jarecki urodził się 4 października 1931 roku w Krakowie i tu studiował na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. To jednak z Górnym Śląskiem związał swoje życie zawodowe - od 1957 do 1990 roku pracował Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego „Miastoprojekt” Katowice. Początkiem lat 60. przez rok zdobywał doświadczenie w Paryżu na praktykach w pracowniach Georges’a Candilisa, Pierre'a Vago i Pierre’a Dufau.
Jego projekty należą do grupy ikonicznych budynków Katowic budowanych po II wojnie światowej. Są to przede wszystkim DH Zenit, SDH Skarbek i wieżowiec mieszkalny "Haperowiec". Zaprojektował również katowickie osiedle Paderewskiego, szereg domów jednorodzinnych i skocznie narciarskie m.in. w Zakopanem czy Wiśle oraz gmach Biblioteki Śląskiej. Jurand Jarecki zmarł w nocy z 13 na 14 marca 2024 roku.
Zobacz także inne projekty architekta: Jurand Jarecki. Zafascynowany Le Corbusierem architekt budował powojenne Katowice
Źródła: Anna Syska, Spodek w Zenicie. Przewodnik po architekturze lat 1945-1989 w województwie śląskim, wyd. NIAiU (2020); Muzeum Architektury we Wrocławiu
