Katowicki Skarbek - innowacyjny Dom Handlowy architekta Juranda Jareckiego był jednym z najnowocześniejszych w PRL-u

Spis treści

1. Skarbek w Katowicach. Dom Handlowy inny niż wszystkie
2. Jurand Jarecki. Zmarł jeden z budowniczych powojennych Katowic

Skarbek w Katowicach. Dom Handlowy inny niż wszystkie

Na przełomie lat 50. i 60. Jurand Jarecki razem z Mieczysławem Królem zaprojektowali na katowickim Rynku SDH Zenit. Część handlowa budynku została wydzielona z bryły potężnym przeszkleniem mającym prezentować produkty. W podobnym czasie ruszyła budowa krakowskiego Jubilata - innego słynnego domu handlowego. Budynek o poniekąd podobnym do Skarbka kształcie składa się przede wszystkim z przestronnej przeszklonej przestrzeni sklepowej zajmującej parę kondygnacji.

Zobacz także: Kosmiczną konstrukcję testowało 4 tysiące skaczących żołnierzy. Kultowy Spodek w Katowicach to dziś ikona architektury PRL i wizytówka miasta

Na tym tle zupełnie inny był wybudowany ponad dekadę później Dom Handlowy Skarbek zaprojektowany przez Juranda Jareckiego - po sąsiedzku do SDH Zenit. Architekt zupełnie przedefiniował podejście do sklepów wielkopowierzchniowych, niemal całkowicie pozbawiając Skarbka okien. Budynek postawiony w latach 1972-1975 zyskał tym samym o wiele większą przestrzeń w handlową - pozwalał na ustawienie regałów sklepowych nie tylko na środku hal, ale i wzdłuż ścian.

Rozwiązanie, które dziś nikogo nie zadziwia i stało się normą, wtedy było zupełną innowacją i uczyniło z DH Skarbek jedno z najnowocześniejszych budynków tego typu na Górnym Śląsku. Brak okien pozwolił na ozdobienie elewacji kultowymi dziś i rozpoznawalnymi z daleka aluminiowymi łuskami w trzech równoległych pasach (wymienionymi w trakcie remontu na nowe). Mimo to Jareckiemu udało się uzyskać lekkość bryły, otwierając parter (dziś zabudowany) i stosując przeszklenia na pierwszej kondygnacji.

Po oryginalnych i nowoczesnych jak na tamte czasy wnętrzach Skarbka nie ma dziś śladu, jednak do dziś zachowała się bez większych zmian jedna klatka schodowa - od strony ul. Adama Mickiewicza. Na obłożonych kamieniem ścianach wciąż widnieją stare komunikaty o zakazie palenia namalowane czerwoną farbą, a na półpiętrach aluminiowo-szklane witryny strzegą starych, wyblakłych reklam z lat 90. przypominając nieco dawne jugosławiańskie luksusowe centra handlowe. To, jak Skarbek prezentował się w czasach PRL-u obrazują archiwalne zdjęcia ze zbiorów IDA BS, które umieściliśmy w galerii.

30 lat od otwarcia Skarbek przeszedł remont, a Jurand Jarecki zaprojektował charakterystyczne przeszklone windy, które dziś - mimo że biegną po elewacji - dodatkowo urozmaicają elewację, nie zaburzając jej.

Jurand Jarecki. Zmarł jeden z budowniczych powojennych Katowic

Jurand Jarecki urodził się w 1931 roku w Krakowie i tu studiował na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. To jednak z Górnym Śląskiem związał swoje życie zawodowe - od 1957 do 1990 roku pracował Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego „Miastoprojekt” Katowice. Początkiem lat 60. przez rok zdobywał doświadczenie w Paryżu na praktykach w pracowniach Georges’a Candilisa, Pierre'a Vago i Pierre’a Dufau.

Jego projekty należą do grupy ikonicznych budynków Katowic budowanych po II wojnie światowej. Są to przede wszystkim DH Zenit, SDH Skarbek i wieżowiec mieszkalny "Haperowiec". Zaprojektował również katowickie osiedle Paderewskiego, szereg domów jednorodzinnych i skocznie narciarskie m.in. w Zakopanem czy Wiśle oraz gmach Biblioteki Śląskiej. Jurand Jarecki zmarł w nocy z 13 na 14 marca 2024 roku.

Zobacz także inne projekty architekta: Jurand Jarecki. Zafascynowany Le Corbusierem architekt budował powojenne Katowice

Źródła: Anna Syska, Spodek w Zenicie. Przewodnik po architekturze lat 1945-1989 w województwie śląskim, wyd. NIAiU (2020); Muzeum Architektury we Wrocławiu