Zapomniany projekt Romualda Gutta wciąż stoi w Wilnie i ma się świetnie. To dawna szkoła powszechna im. Piłsudskiego

Spis treści

1. Romuald Gutt: z Warszawy do Wilna
2. Koniec z szarą cegłą - ceramika i kamień

Romuald Gutt: z Warszawy do Wilna

Architekt Romuald Gutt znany jest przede wszystkim w pierwszej kolejności z gmachów i przedwojennych budynków mieszkalnych w Warszawie. Przed wojną zaprojektował tu m.in. budynek Szkoły Zawodowej Żeńskiej, Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa i charakterystyczne, okrągłe osiedle wokół Placu Słonecznego. W drugiej kolejności - z mniej lub bardziej zadbanych realizacji w Ciechocinku - zrujnowanych dziś basenów czy świetnego urzędu pocztowego.

Poza Warszawą, obiekt jego autorstwa znajduje się jednak w jeszcze jednej stolicy - stolicy Litwy, Wilnie. Gdy w ubiegłym wieku, już po wojnie, wymieniano dorobek architekta, nigdy o nim nie zapominano. To dawna szkoła powszechna im. Piłsudskiego na Lipówce. — Była najbardziej nowoczesną ze zbudowanych w międzywojniu szkół wileńskich — piszą autorzy przewodnika po architekturze Wilna XX i XXI wieku.

Zobacz także: Główny Urząd Statystyczny - powojenny projekt Romualda Gutta

Dziś w opracowaniach spośród realizacji z okresu wileńskiego wzmiankę otrzymuje zwykle projekt urbanistyczny Placu Katedralnego. Zupełnie słusznie, bo była to koncepcje niezwykle ważna. Założenia Gutta są na placu czytelne do dziś - Litwini nie wprowadzili tu większych zmian.

Zupełnie zapomniany jest natomiast projekt trybun stadionu Žalgiris, których budowę przerwała wojna. Po kilku przebudowach i dobudowie brutalistycznej hali Pałacu Sportu; po 100 latach istnienia, obiekt wyburzono całkiem niedawno. W jego miejscu stoją budynki mieszkalne.

Koniec z szarą cegłą - ceramika i kamień

Szkołę przy ówczesnej ul. Prażmowskiego w Wilnie (obecnie Vilniaus Liepkalnio mokykla) zaczęto budować w 1938 roku, a skończono zaledwie rok później, tuż przed wybuchem wojny. Architekt stworzył projekt we współpracy ze Stanisławem Bukowskim. Od 1936 roku Gutt prowadził wileńskie Miejskie Biuro Urbanistyczne, a Bukowski był jego asystentem (była to rola ważniejsza niż tytuł stanowiska mógłby sugerować). Wcześniej współpracowali m.in. już przy Placu Katedralnym oraz trybunach stadionu.

Na elewacji szkoły nie znajdziemy znaku rozpoznawczego Gutta - szarej cementowej cegły. Również forma odbiega od ciężkiego modernistycznego gmachu, bardziej przypominając szkoły, jakie budowano w czasach powojennych.

Zobacz także: Dom-manifest. Nowoczesna rezydencja stanęła wśród dworków - w środku Warszawy, 100 lat temu

Elewację zdobią żółte płytki ceramiczne, a za główny ozdobnik służą grubo ciosane kamienie granitowe, którymi wyłożono dwie ściany, urozmaicone pojedynczymi głazami polnymi i delikatnym mozaikowym detalem z otoczaków. Niepodobne do Gutta? Niekoniecznie - w 1936 roku w Warszawie przy ul. Buskiej 9 stanęła projektowana przez niego willa obłożona żółtymi płytkami i - podobnie jak szkoła - z drobnymi akcentami z czerwonej cegły.

Również z kamiennymi elewacjami już eksperymentował. Użył ich m.in. w modernistycznym projekcie poczty w Kazimierzu Dolnym (1936), wtapiając tym samym budynek w otoczenie. I w wileńskiej szkole na Lipówce kamienie współgrają z zielonym otoczeniem. Dookoła rośnie las i starodrzew, a teren pnie się ku górze. Jedno ze wzniesień połączył Gutt ze szkołą mostkiem. Zieleni nie mogło tu zabraknąć - to w końcu Romuald Gutt.

Poczta projektu Romualda Gutta w Kazimierzu Dolnym:

Szkołę tworzą dwa 2-piętrowe, podłużne, prostopadłe skrzydła lekko przesunięte względem siebie i spięte łącznikiem - tworzą podkowę. Okna klas skierowano na wschód i zachód, planując je od zewnętrznych stron podkowy. Wewnątrz, od strony dziedzińca, poprowadzono korytarz, a przy łączniku rozmieszczono salę gimnastyczną i aulę.

Wnętrze, mimo że w 2011 przeszło remont, zachowało kilka oryginalnych elementów, choćby podłogę i wspaniałe kolumny, które w podobnej formie Gutt zastosował później w gmachu GUS.

Gmach szkoły miał być przykładem nowej koncepcji i nowego stylu [...]. Żelbetowa konstrukcja szkieletowa pozwoliła na zastosowanie modernistycznych motywów, takich jak: płaskie dachy, słupy z głowicami o konstrukcji grzybkowej, zastosowane tutaj po raz pierwszy na terenie Wilna, znajdujące się w auli szkoły, przeszklone wejście północnej elewacji, połączone ze zboczem żelbetowym mostkiem opartym na jednym słupie, czy okno narożne, zamontowane na drugim piętrze

— opisują autorzy książki "Wilno XX-XXI. Przewodnik architektoniczny".

Źródło: Wilno XX-XXI. Przewodnik architektoniczny, pod red. M. Dremaite, R. Leitanaite, J. Reklaite, wyd. Centrum Architektury (2019), s. 82.

Warszawski gmach ZS nr 23, czyli dawnej Szkoły Zawodowej Żeńskiej przy Górnośląskiej 31