Spis treści
Pniewski "na obraz legendarnych Sarmatów"
Bohdan Pniewski, architekt wpływowy i wybitny, zasłynął w Polsce przedwojennej i powojennej znaczącymi realizacjami. Wszędzie tam, gdzie w świecie polskiej architektury działo się coś ważnego, pojawiał się Pniewski. Projektował więc w Warszawie, Gdyni, ale i za granicą. Nawet, gdy była to zwyczajna mieszkaniówka, wywoływał sensację proponowanymi rozwiązaniami. Projektował gmachy władzy i kultury, ambasady i katedry.
Zobacz także: Pół wieku temu zmarł jeden z najlepszych polskich architektów, Romuald Gutt
i
Już od początku kariery, ba, już od czasów studenckich zjednywał sobie środowisko, choć z pewnością wzbudzał też zazdrość. Punktem przełomowym była prawdopodobnie przebudowa Pałacu Bruhlowskiego, której przeprowadzeniem dał się poznać od najlepszej strony, i która zdecydowanie pomogła mu później przy realizacji Sejmu Polski Ludowej, dziś RP. Pozycję architekta przypieczętowały ostatecznie projekty monumentalnych świątyni, których jednak nigdy nie udało się wybudować. Piastował wysokie stanowiska, robił karierę naukową, zbierał odznaczenia, wygrywał konkursy. Mimo trudnego charakteru - czarował.
Czar i bezpośredniość Bohdana Pniewskiego urzekały od pierwszego spotkania. Był postacią na naszym gruncie na obraz legendarnych Sarmatów, łączących w sobie wytworność hiszpańskich grandów z brawurą i junactwem Gaskończyków. Serdecznością i jowialnością zjednywał ludzi i stawał się od razu bliski. Dla przyjaciół miał serce otwarte i szeroki gest gościnności w domu
— pisał o nim kwieciście w 1965 roku arch. Aleksander Raniecki na łamach Architektury. Był 1965 rok, Pniewski zmarł w wyniku przewlekłej choroby parę miesięcy wcześniej. Raniecki, starszy o 20 lat, obserwował karierę zaradnego architekta od samego początku, często z pierwszego rzędu. Umrze dwa lata po nim.
i
Uczeń pokonywał nauczycieli
Bohdan Pniewski urodził się w Warszawie, 26 sierpnia 1897 roku. Po skończeniu liceum przez chwilę uczył się na Wydziale Budowlanym słynnej Szkoły Inżynierskiej im. Wawelberga i Rotwanda kształcącej tysiące utalentowanej młodzieży, od początku w jego edukacji kierunkowej pojawiają się więc wielkie nazwiska, przede wszystkim modernistów.
Praktyki odbywał u czołowych architektów warszawskich, Jana Heuricha, Karola Jankowskiego, Rudolfa Świerczyńskiego. Swoją drogą, w 1933 roku Pniewski pokona Świerczyńskiego w konkursie na siedzibę Ministerstwa Spraw Zagranicznych - choć to Świerczyński zdobędzie pierwszą nagrodę, jego projekt okaże się zbyt drogi w realizacji. Wybrana zostanie tańsza propozycja Pniewskiego, oparta na wspomnianej już przebudowie Pałacu Bruhla. Zakończona w 1938 roku inwestycja nie przetrwa wojny. Dziś Warszawa planuje jego odbudowę.
Zobacz także: Kompleks budynków Sejmu RP. Historia zabudowań polskiego parlamentu
W 1922 roku Pniewski obronił dyplom na WA Politechniki Warszawskiej i wyjechał na roczne stypendium do Włoch. Po powrocie rozpoczął pracę na PW jako asystent Tadeusza Tołwińskiego w Katedrze Budowy Miast. Kolejne wielkie nazwisko. Trzy lata po ukończeniu studiów otworzył autorską pracownię architektoniczną. Prywatną praktykę (choć po wojnie już tylko pozornie prywatną) do końca życia łączył z dydaktyką - dekadę uczył architektów rysunku perspektywicznego. Od 1933 roku do końca II wojny światowej związany był też z Katedrą Architektury i Rzeźby Monumentalnej na ASP w Warszawie. Kiedy wybuchła wojna, został w Warszawie - wciąż projektował i uczył.
Moja recepta dla architekta jest bardzo prosta - 80 procent pracy, 15 procent charakteru i 5 procent talentu. Jeśli odwrócisz te proporcje – przegrana!
— miał mawiać Pniewski, cytowany przez architekta Jerzego Grabowskiego we wspomnieniach opublikowanych w Stolicy we wrześniu 1965 roku.
i
Po wojnie, od 1946 roku (aż do śmierci), już jako profesor zwyczajny, kierował Katedrą Projektowania Gmachów Użyteczności Publicznej przemianowaną później na Katedrę Projektowania i Kompozycji Architektonicznej. To wtedy poznał architektkę Małgorzatę Handzelewicz-Wacławek, swoją asystentkę a następnie współpracowniczkę i współautorkę projektów. Współpracowali przez niemal 20 lat, projektując m.in. Dom Chłopa czy Teatr Wielki. Przed wojną prezesował Instytutowi Propagandy Sztuki, po wojnie współtworzył SARP.
W życiu architekta pojawiło się więcej wielkich nazwisk - nie tylko projektantów. Nie bez przyczyny nazywany był architektem władzy.
Co zaprojektował architekt Bohdan Pniewski?
Wśród najważniejszych projektów Pniewskiego można wymienić te zrealizowane i, o dziwo, niezrealizowane. Wybuch wojny przekreślił m.in. budowę gigantycznej Bazyliki Morskiej w Gdyni o mocno narodowej symbolice; w Warszawie natomiast świątyni Opatrzności Bożej, Dzielnicy Marszałka Józefa Piłsudskiego czy gmachu Polskiego Radia (na działce przeznaczonej na siedzibę radia stanął po wojnie nieistniejący już Supersam).
i
i
Zrealizowane przedwojenne projekty w większości przetrwały wojnę. Wśród nich wyróżnić trzeba zlecenie od śpiewaka i aktora Jana Kiepury, który planując budowę luksusowego pensjonatu w Krynicy, zwrócił się do młodego, zdolnego architekta Pniewskiego. Wiąże się z tym dość znana już anegdota. Kiedy Kiepura usłyszał wysokość honorarium Pniewskiego, miał powiedzieć, że taki projekt sam wykonałby za połowę tej ceny, na co usłyszał od architekta w odpowiedzi:
Za połowę tej ceny, Panie Kiepura, to ja Panu mogę zaśpiewać.
Patria ostatecznie powstała i od 1933 r. stoi w Krynicy do dziś, zakonserwowana przez brak remontów. Oryginalne są tu nawet zachowane modernistyczne łazienki w pokojach hotelowych. Chociaż Patria nieco się sypie, są w Polsce realizacje Pniewskiego w gorszym stanie - np. niefortunnie rozbudowany i wyremontowany Dom Chłopa (1962), z którego zniknął m.in. szereg mozaik, oraz budynek Narodowego Banku Polskiego (1955) z niemal całkowicie rozebranym skrzydłem sali operacyjnej.
Świetnie mają się natomiast - a jakże - gmach Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej (1951) oraz Teatr Wielki - Opera Narodowa (1952). W jednym i drugim niemożliwe ilości marmuru, którym Pniewski świetnie operował. Na posadzkach teatru ułożył kamienne bukiety kwiatów.
Archiwalne zdjęcia polskiego pawilonu w Paryżu:
Trzeba przy tym również zaznaczyć, że Bohdan Pniewski należy dziś do wąskiego grona architektów, których domy można zwiedzać. Ściślej mówiąc, takich domów mamy tylko w Polsce dwa. Tym drugim jest Dom Hansenów w Szuminie. W domu Pniewskiego, jego żony Jadwigi i córki Barbary, działa dziś Muzeum Ziemi PAN. Wewnątrz zachowały się niektóre elementy wyposażenia wpisanego już do rejestru zabytków, w tym m.in. huculska ceramika i kamienny regał w gabinecie oraz meble wykonane przez Jana Bogusławskiego. Kilka lat temu przyszłość domu nie była pewna, PAN z powodów finansowych chciał sprzedać budynek. Po fali krytyki i interwencji służb konserwatorskich sprawa potencjalnej sprzedaży przycichła.
Zobacz: Willa Pniewskiego w Warszawie. W dawnej loży masońskiej i domu architekta działa dziś Muzeum Ziemi
Bohdan Pniewski zaprojektował więcej budynków, m.in.:
- Ambasada polska w Sofii (1928),
- Pawilon Domu Mody Bogusław Herse na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929, rozebrany),
- Kolonia Spółdzielni Mieszkaniowej "Słońce" przy ul. Madalińskiego w Warszawie (1931),
- Willa Zaleskich przy ul. Rzymskiej w Warszawie (1931),
- Osiedle "Strzecha Urzędnicza" przy ul. Kochowskiego i Niegolewskiego w Warszawie (1931),
- willa Muszyńskiego i Urbanowicza przy ul. Klonowej w Warszawie (1936),
- Pawilon polski na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu, wspólnie ze S. Brukalskim, B. Lachertem i J. Szanajcą (1937, rozebrany),
- Kamienica przy Konopnickiej 5 w Warszawie (1938),
- Gmach Sądów Grodzkich w Warszawie (1939),
- Kolonia Towarzystwa Kredytowego Miejskiego (1939) Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników NBP (1949) przy ul. Boya-Żeleńskiego 4/6 i Polnej 3,
- gmachy Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego w Warszawie (1950),
- Gmach Archiwum Akt Nowych przy ul. Hankiewicza 1 (1956),
- Osiedle "Szosa Krakowska (1965).
Od 2010 roku jego imię nosi jedna z warszawskich ulic. Wielokrotnie odznaczony i nagrodzony architekt, szalenie zasłużony dla architektury Warszawy, spoczywa na Powązkach.
