Na początku był dom. Położony na wyspie, której nazwę pomimo wielu nieudanych prób, wciąż trudno było wymówić. Łatwiej byłoby go nazywać po prostu eksperymentalnym domem. Już od początku studiów zawładnął wyobraźnią, a pragnienie zobaczenia go na żywo było nieodparte. To tu, w pobliżu miejscowości Jyväskylä, Alvar Aalto postanowił zaprojektować dom letni, w którym testował różne rodzaje wiązań cegieł w murze, system fundamentów czy ogrzewanie solarne. Podróż do domu w Muuratsalo wydawała się więc kwestią czasu. Kiedy tylko pojawiła się możliwość, aby przez kilka miesięcy studiować w Finlandii w ramach programu Erasmus plus, nie wahałam się długo. Semestr zimowy spędziłam w Tampere, w trzecim co do wielkości fińskim mieście. Znajduje się ono w południowo-zachodniej części kraju. Jest jedynym z największych ośrodków przemysłowych w Finlandii, dlatego bywa nazywane „Manchesterem Północy”.
Czytaj też: Architektura: studia w Polsce. Jak wyglądają, jak się dostać, gdzie najlepiej studiować architekturę |
Rok akademicki na Tampere University of Technology (TUT) rozpoczął się 28 sierpnia. W tygodniu poprzedzającym start semestru odbyły się spotkania z prowadzącymi oraz wycieczki po mieście. Był to okres nastawiony głównie na zaznajomienie się z kampusem i z systemem, w jakim pracuje uczelnia. Uniwersytet powstał w 1965 roku początkowo jako filia Technicznego Uniwersytetu Helsińskiego, samodzielną jednostką stał się w 1972 roku. Obecnie studiuje tam około 8 tysięcy studentów. Kampus, zlokalizowany na przedmieściach miasta, jest siedzibą pięciu wydziałów, między innymi Faculty of Business and Built Environment, pod który podlega kierunek architektura. Wydział oferuje studia w języku fińskim oraz studia magisterskie w języku angielskim ze specjalizacją architektura zrównoważona. W trakcie wymiany brałam udział w kilku zajęciach z tej specjalizacji, jak również z ogólnego obszaru. Studenci z program Erasmus plus mieli pełną dowolność w wyborze przedmiotów, uczestnicząc w zajęciach z Finami, ale także studentami studiów magisterskich z całego świata – wydział jest niewielki a liczba zagranicznych studentów wysoka.
Szczególnie zainteresowały mnie zajęcia projektowe prowadzone przez Jenni Poutanen oraz Klaske Havik, profesora wizytującego z Politechniki w Delft. Podzielone były na dwa obszary – wykłady skoncentrowane na badaniach, społecznych analizach i wywiadach oraz zajęcia praktyczne.
i
Według systemu nauczania na TUT jeden semestr dzieli się na dwa okresy. Część przedmiotów może trwać cały semestr, podczas gdy inne kończą się już w pierwszym okresie. W przypadku zajęć projektowych badania, które były pracą zespołową zajęły pierwszy okres, natomiast drugi skoncentrowany był na projekcie. Finalnie każdy indywidualnie musiał przygotować projekt budynku o funkcji publicznej na placu Pyynikintori, leżącym w centrum miasta. Profesor odwiedzała nas co 2 tygodnie, a dodatkowo odbywały się też wykłady z Jenni Pountanen, traktujące głównie o projektowaniu budynków edukacyjnych oraz hybrydowych, łączących kilka funkcji.
Chcąc poszerzyć wiedzę na temat architektury zrównoważonej wybrałam kurs dotyczący zagadnienia renowacji bloków z wielkiej płyty. Był to projekt realizowany grupowo pod koniec, którego odbył się konkurs Eco Fellows, organizowany w kooperacji Uniwersytetu i firmy energetycznej Rane. Obiekt, nad którym pracowałam z grupą złożoną ze studentów ze Stuttgartu, Lizbony i Warszawy, powstał w latach 70. Czterokondygnacyjny budynek nie miał windy, a życzeniem inwestora było powiększenie obiektu o nowe mieszkania. Zdecydowaliśmy się na dobudowę dwóch kondygnacji na ostatnim piętrze, docieplenie budynku oraz przeniesienie pomieszczeń sauny na zewnątrz. Dzięki temu można było zwiększyć powierzchnię mieszkań, tworząc publiczną saunę między budynkami, w otoczeniu zieleni. Ostatecznie nasz projekt został wyróżniony trzecim miejscem w konkursie. Innym projektem związanym z zadaniem konkursowym był masterplan dla Vuosaari, największej dzielnicy w Helsinkach. Jej gwałtowny rozwój rozpoczął się w latach 90 i trwa do dziś. Vuosaari charakteryzuje się chaosem przestrzennym, którego uporządkowanie było jednym z wyzwań stawianych przed uczestnikami konkursu. Mogli w nim wziąć udział studenci fińskich uczelni. Projektowanie rozpoczęliśmy spacerem po dzielnicy z przedstawicielami władz miasta, organizatorami konkursu. Studenci mogli uczestniczyć też w zajęciach związanych z architekturą drewnianą, parametryką, teorią urbanistyki czy historią fińskiej architektury. Jeden z przedmiotów projektowych dotyczył między innymi rozbudowy i przekształcenia budynku sanatorium w Paimo z 1929, na hotel. Jego projektant Alvar Aalto uważał, że sama forma obiektu ma stanowić panaceum dla chorych na gruźlicę. Był on też autorem mebli do wyposażenia sanatorium, w tym ikonicznego krzesła z giętej sklejki.
Na zakończenie każdego przedmiotu projektowego odbywała się publiczna prezentacja oraz krytyka. Ta integralna część zajęć projektowych była niezwykle istotna i zmuszająca do myślenia. Niekiedy na studentów wylewano przysłowiowy kubeł zimnej wody, jednak w późniejszej praktyce na pewno okaże się to cennym doświadczeniem.
TUT jest doskonale wyposażone, a każdy student ma do dyspozycji drukarki 3D, plotery laserowe. Dostępne są nieodpłatnie, student ponosi jedynie koszt wykorzystanego materiału. Z laboratorium komputerowego, można skorzystać o każdej porze, bowiem dostęp do kampusu jest przez całą dobę.
i
W jego pobliżu znajdują się akademiki. Jeden z nich nosi nazwę Mikontalo i jest największym budynkiem mieszkalnym w krajach nordyckich (jest w nim 767 mieszkań). W każdym domu studenckim jest sauna, będąca nieodłączną częścią fińskiej kultury. Nie dziwi więc fakt, że w kraju zamieszkiwanym przez 5,5 miliona ludzi, znajdują się 2 miliony saun. Stanowią one niekiedy ciekawe architektonicznie obiekty, jak na przykład sauna Löyly. Jej nazwa, nieprzetłumaczalna na inne języki oznacza ciepło uwalniające się z gorących kamieni polanych w saunie wodą. Projekt, który miał ożywić południowy brzeg Helsinek, powstał w pracowni Avanto Architects. Sauna o formie drewnianego prostopadłościanu cieszy się dużą popularnością wśród lokalnych mieszkańców oraz turystów. Stolica Finlandii leży w odległości 200 km od Tampere. Obowiązkowo należy tu odwiedzić willę z 1936 roku oraz studio, gdzie mieściło się biuro Alvara Aalto. Na początku znajdowało się ono w domu Aalto, jednak później, ze względu na dużą liczbę otrzymywanych zleceń, potrzebna była większa przestrzeń dla ciągle powiększającego się zespołu. Budynek zaprojektowano w 1956 roku, a kilka lat później rozbudowano go o kuchnię i jadalnię. Zastosowano tu ciekawe rozwiązania, jak na przykład balkon, z którego projektanci analizowali prototypy lamp. Biała fasada od strony ulicy wydaje się niedostępna, pozbawiona otwarć. Natomiast na wewnętrznym dziedzińcu znajduje się niewielki amfiteatr. Kolejny ważny budynek Helsinek to Kiasma – muzeum sztuki współczesnej projektu Stevena Holla z 1990 roku.
Znajduje się w ścisłym centrum, obok niej powstaje biblioteka, wyłoniona w drodze konkursu, które wygrało biuro ALA. Dynamiczna fasada z drewnianych paneli, będzie otwierać się na publiczny plac przed głównym wejściem. Z biblioteką sąsiaduje Finlandia Talo (proj. Alwar Aalto), wielofunkcyjny obiekt z salą koncertową i centrum konferencyjnym oddany do użytku w 1971. Semestr spędzony na Tampere University of Technology był okresem zdobywania nowych doświadczeń. Szczególnie cenna była możliwość pracy w międzynarodowym środowisku, mając do dyspozycji pełne zaplecze techniczne. W moim odczuciu najważniejsze było indywidualne podejście do studenta i nieformalny charakter zajęć, co sprawiło, że nauczyłam się samodzielności i niezależności w projektowaniu.
Wizytę w domu w Muuratsalo odbyłam jesienią. Eksperyment na cegle okazał się bardziej spektakularny niż przypuszczałam. Budynek ten jest kwintesencją fińskiej architektury. Funkcjonalizm naturalnie łączy się tutaj z estetyką. Sprawdza się to w trudnych warunkach, gdzie panuje chłodny klimat, a światła dziennego brakuje przez większą część roku. Takie warunki sprawiają, że każda dziedzina życia, a więc też architektura wymaga specyficznego podejścia do potrzeb człowieka.
i
