i
Miasto Gwiazd – Zwiezdograd – to poetycki przydomek Bajkonuru, słynnego radzieckiego kosmodromu, wymyślony specjalnie na wizytę francuskiego prezydenta Georgesʼa Pompidou w 1973 roku. Tak naprawdę miasteczko o nazwie Bajkonur znaj - duje się 300 kilometrów od faktycznej stacji kosmicznej i dla zachowania pozoru prawdy wyposażono je w makiety rakiet. Podczas zimnowojennego wyścigu kosmicznego z jednej strony prowadzono działania dezinformacyjne, z drugiej propaganda wykorzystywała w pełni sukcesy odciętych od świata naukowców skoszarowanych gdzieś wśród kazachskich stepów. Wizje przyszłości kreślono w powieściach i filmach sci-fi, czasopismach popularno-naukowych, o podboju gwiazd pisano piosenki, wiersze i książki dla dzieci, na placach zabaw ustawia - no małe rakiety. Temat ten stał się przedmiotem rozważań artystycznych i filozoficznych, a także znalazł ujście w projektach architektonicznych.
Książka Star City to zbiór tekstów o przyszłości widzianej oczami artystów i architektów czasów ZSRR. Publikacja jest następstwem wystawy zorganizowanej w Nottingham w 2010 roku. Głównym składnikiem opisywanych w Star City wizji był podbój kosmosu – romantyczne marzenie o oderwaniu się od Ziemi, o międzygwiezdnych podróżach czy nawet o zasiedleniu innych planet i spotkaniu obcych cywilizacji. Choć na pozór temat ten luźno odnosi się do architektury, autorzy poszczególnych esejów ukazują wpływ kosmologii na projektowanie: od Planitów Kazimierza Malewicza, które miały orbitować wokół Ziemi, przez projekt Heliopolis – pierścieniowego miasta w słowackich Tatrach (VAL – Alex Mlynárĉik, Ludovit Kupkovič i Viera Meckowá), po późnomodernistyczne futurystyczne budynki jak ikoniczne Ministerstwo Transportu w Tbilisi.
Książkę otwiera przekrojowy tekst Davida Crowleya, historyka i krytyka sztuki i dizajnu z Royal College of Art Londynie, w którym znajdujemy odniesienia do literatury (Stanisław Lem), sztuki (Krzysztof Wodiczko), filmu (Milcząca Gwiazda) i architektury (Jerzy Rosołowicz). Autor kreśli obraz zróżnicowanych form twórczości czerpiących z faktycznych i potencjalnych osiągnięć radzieckiej techniki. W pozostałych tekstach tematy te są pogłębiane: Tomas Pospiszyl patrzy na ówczesne science-fiction z perspektywy Czechosłowacji, podkreślając rolę komunistycznego wizjonerstwa jako sposobu zerwania z niewygodną przeszłością; Svetlana Boym ukazuje narzędzia radzieckiej propagandy, kontrastując mity z szarą rzeczywistością zamkniętych miast, problemów technicznych i zatajanych wypadków; Łukasz Ronduda opisuje „kosmiczne wycieczki” Zdzisława Jurkiewicza – artysty z Wrocławia, który na długim czasie naświetlania fotografował ruch planet przez teleskop. Wartkie teksty, rozmowy z twórcami aktywnymi od lat 60. do dziś i bogaty materiał ilustracyjny składają się na niezwykle interesującą mozaikę różnorodnych wątków, których wspólnym mianownikiem jest absurdalne dążenie do gwiazd społeczeństw odgrodzonych od sąsiedniego – ziemskiego – świata żelazną kurtyną.
Star City. The Future under Communism
Red. Łukasz Ronduda, Alex Farquharson, Barbara PiwowarskaMammal Foundation, Nottingham ContemporaryTranzit.at 2011
