+ 6 zdjęć

80. rocznica wyzwolenia Auschwitz

Szymon Syrkus, Stanisław Żwirski - lista ma ponad 100 nazwisk. Architekci, którzy trafili do KL Auschwitz

Julia Dragović

2025-01-27 9:04

Na 27 stycznia przypada rocznica wyzwolenia Auschwitz - w tym roku już 80. Wśród więźniów obozu na przestrzeni lat znaleźli się również architekci - zarówno z Polski, jak i z innych krajów. Wśród nich był m.in. Szymon Syrkus czy Stanisław Żwirski. Po wojnie zachował się jedynie ułamek dokumentacji KL Auschwitz - ustalenie kompletnej listy jest prawdopodobnie niemożliwe.

Więcej z krytyka

Polskie rekordy

Wcisnęli go między blok a kamienicę. Najwęższy dom na świecie stoi w Warszawie - powstał dla znanego pisarza i jest węższy niż Twoja kanapa

Prudential

Był największym hotelem w Polsce, a pokoje na najwyższych piętrach meblowano przez okno. Oto Hotel Warszawa w Prudentialu

Polska 2000

Przewrócony dom leży, choć stoi. To "jedna z najbardziej oryginalnych realizacji" w Kielcach

sobieskiego 100

Czerwona enklawa. Dla mieszkańców kino, sauna, klub. "Szpiegowo" projektował świetny warszawski architekt

Socrealizm warszawski

Peweksy, teleksy, dewizy. Na głód hotelowy powstał Grand Hotel w Warszawie

Spis treści

Ilu architektów trafiło do KL Auschwitz?
Szymon Syrkus (1893-1964)
Stanisław Jan Żwirski (1900-1941)
Jan Ogłódek (1899-1941)
Aleksander Brzozowski (1907-1940)
Natalia Hiszpańska (1904-1944)
Alfons Pinno (1891-1976)
Stefan Świszczowski (1903-1989)
Janusz Zarzycki (1914-1995)
Polscy architekci w KL Auschwitz - lista
Pozostali architekci w KL Auschwitz - lista

Przed wojną budowali nowe, modernistyczne miasta, próbowali uzdrawiać budownictwo mieszkaniowe, projektując przemyślane i dostępne osiedla, budowali wille i kamienice. Robili międzynarodowe kariery, dbali o zabytki, wyznaczali drogę dla nowoczesnej architektury. Część z nich kontynuowała dzieło rodziców-architektów.

Różnie toczyły się ich ścieżki kariery - wszystkie jednak przerwała wojna. Wielu architektów trafiło do obozów koncentracyjnych, a część z nich do KL Auschwitz. Na 27 stycznia 2025 roku przypada 80. rocznica wyzwolenia obozu.

Ilu architektów trafiło do KL Auschwitz?

Na temat więźniów KL Auschwitz zachowała się niewielka część dokumentacji sporządzonej przez SS, bo pomiędzy 5 a 7%. W tym wycinku rejestru widnieje ponad 100 osób różnych narodowości, które, zapytane o zawód, przedstawiły się jako architekci. Było ich prawdopodobnie znacznie więcej. Ile - nie wiadomo. Lista jest niekompletna. Nad tymi dokumentami czuwa Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.

Osobną listę opracowuje również SARP - to Lista strat architektów polskich w II wojnie światowej. Zawiera nazwiska polskich architektów, którzy nie przeżyli wojny. Pierwsza lista polskich architektów, którą publikujemy poniżej, zawiera nazwiska z obu list. Druga, lista pozostałych architektów, pochodzi z dokumentacji archiwum.

Szymon Syrkus (1893-1964)

Międzynarodowo wykształcony, dyplom architekta uzyskał w 1922 roku. Członek awangardowej grupy Blok, a następnie grupy Praesens, którą założył wraz z czołówką architektów tego okresu - Brukalskimi, Bohdanem Lachertem i Józefem Szanajcą oraz ze swoją przyszłą żoną i współautorką przyszłych projektów, Heleną Niemirowską. Grupa Praesens stała się później polską sekcją CIAM (pl. Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej). W tym czasie projektował przede wszystkim gmachy.

Zobacz także: Osiedle Koło II - jedno z najlepiej zaprojektowanych w Warszawie. To tutaj Picasso namalował Syrenkę w mieszkaniu

W czasie II wojny światowej z Heleną Syrkus działał w konspiracyjnej Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej. Do Auschwitz trafił po aresztowaniu w 1942 roku. Zatrudnił się w działającym tu biurze architektonicznym, jednocześnie tworząc własne projekty. Po wojnie działał w Biurze Odbudowy Stolicy. Skupiał się przede wszystkim na projektowaniu osiedli mieszkaniowych. W 2024 roku dorobek Syrkusów utrwaliła wystawa Do zamieszkania! Projekty Heleny i Szymona Syrkusów.

Dom Krzymuskich (ul. Walecznych 12 w Warszawie), zaprojektowany przez Helenę i Szymona Syrkusów, 1935-1937.

Stanisław Jan Żwirski (1900-1941)

W 1927 roku uzyskał dyplom architekta na Politechnice Lwowskiej. Tworzył modernistyczną Gdynię, projektując szereg kamienic i willi m.in. w Śródmieściu, na Kamiennej Górze, Wzgórzu św. Maksymiliana. Na samej tylko ul. Świętojańskiej stoją trzy jego realizacje - to kamienice pod numerami 37, 48 i 89.

Zginął w Auschwitz.

Jan Ogłódek (1899-1941)

Związany z Krakowem, tu na Wydziale Architektury w 1930 roku skończył studia na Akademii Sztuk Pięknych. W 1939 - na WA Politechniki Warszawskiej.

Od 1932 roku był projektantem w biurze Adolfa Szyszko-Bohusza. Jest autorem m.in. pawilonu browarów okocimskich w Lesie Wolskim na krakowskiej Woli Justowskiej.

Zginął 11 listopada 1941 roku w Auschwitz. Tego samego dnia zginął też jego młodszy brat, Czesław Ogłódek (1917-1941). Studiował architekturę.

Portret Jana Ogłódka

Aleksander Brzozowski (1907-1940)

Dyplom architekta uzyskał w 1933 roku na Politechnice Warszawskiej i kontynuował karierę naukową w Katedrze Urbanistyki WA. Jednocześnie projektował w Towarzystwie Osiedli Robotniczych - jest współautorem osiedla TOR na Kole. Zginął w KL Auschwitz.

Osiedle TOR

Natalia Hiszpańska (1904-1944)

Architekturę studiowała na Politechnice Warszawskiej, pracowała przy projekcie osiedla TOR na Grochowie. Córka architekta Franciszka Eychhorna. W czasie wojny zaangażowana w obronę kraju, rejestrowała straty wojenne. Odznaczona Krzyżem Walecznych w 1943 roku. Zmarła w KL Auschwitz.

Portret Natalii Hiszpańskiej

Alfons Pinno (1891-1976)

Skończył architekturę na wydziale budowlanym politechniki w Niżnym Nowogrodzie. Związany z Radomiem - tu przed wojną zaprojektował m.in. gmach sejmiku. Angażował się w konserwację zabytków miasta. Nagrodę w konkursie architektonicznym w Radomiu nazwano jego imieniem.

Gmach Powiatowego Związku Samorządowego w Radomiu — Autor: Rafał Terkner

Stefan Świszczowski (1903-1989)

Absolwent WA Politechniki Lwowskiej i ASP w Krakowie. Przy ul. Cybulskiego 6 stoi modernistyczna kamienica jego projektu, wybudowana w 1939 roku. Autor publikacji, w tym z Janem Ekielskim (również na liście, synem Władysława Ekielskiego). Po wojnie został zastępcą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, a następnie Miejskim Konserwatorem Zabytków w Krakowie (1956). Wykładał na AGH, UJ i ASP. Doktor nauk technicznych.

Zobacz także: Miejsce, gdzie trzeba się wsłuchać w ciszę. Centrum Obsługi Odwiedzających Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

Janusz Zarzycki (1914-1995)

Studia ukończył na Politechnice Warszawskiej. W trakcie wojny studiował na Politechnice Lwowskiej, budował Teatr Lwowski. Po wojnie związał się z Wojskiem Polskim, piastując wysokie stanowiska. Członek KC PZPR. W latach 1960-1967 prezydent Warszawy (wtedy tzw. przewodniczący prezydium), następnie dyrektor Instytutu Urbanistyki i Architektury w Warszawie. Poseł na Sejm PRL. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Polscy architekci w KL Auschwitz - lista

Poniżej znajdują się nazwiska polskich architektów, którzy byli więźniami KL Auschwitz. Miejsce ich tragicznej śmierci zaznaczyliśmy w nawiasie; znakiem zapytania oznaczyliśmy architektów, którzy zostali przeniesieni do innego obozu, przeżyli lub zbiegli, a informacji o ich dalszych losach nie da się zweryfikować.

Jerzy Ascher (1884-1944, KL Auschwitz)

Aleksander Brzozowski (1907-1940, KL Auschwitz)

Gracjan Budzanowski (1905-1941, KL Auschwitz)

Władysław Czapliński (1905-1942, KL Auschwitz)

Kazimierz Czyszewski (1892-1962)

Jan Ekielski (1902-1942, KL Auschwitz)

Władysław Ferdek (1913-1941, KL Auschwitz)

Wacław Głogowski (1911-1940, Katyń)

Jerzy Grzymski (1916-1944, Warszawa)

Piotr Hiroń (1909-?)

Natalia Hiszpańska (1904-1944, KL Auschwitz)

Antoni Ippoldt (1891-1942, KL Auschwitz)

Zofia Jankowska (1912-1942, KL Auschwitz)

Stefan Jasieński (1914-1944, KL Auschwitz)

Jerzy Jeziorowski (?-1941, KL Auschwitz)

Stanisław Kasza (?-ok. 1940, KL Auschwitz)

Aleksander Kołodziejczyk (1914-1975)

Stanisław Kubalski (1907-1942, KL Auschwitz)

Zbigniew Kruszelnicki (1916-1972)

Tadeusz Lach (1909-?)

Józef Langhammer (1908-?)

Witold Laskowski (1909-?)

Janusz Machnowski (1913-1990)

Piotr Makowski (1894-?)

Aleksander Meszyński (1902-1942, KL Auschwitz)

Stefan Jan Meyer (1888-1943, KL Auschwitz)

Marian Moniczewski (1903-1958)

Czesław Ogłódek (1899-1941, KL Auschwitz)

Jan Ogłódek (1917-1941, KL Auschwitz)

Mieczysław Pierzchalski (1898-1941, KL Auschwitz)

Alfons Pinno (1891-1976)

Leo Robak (1912-?

Edward Rochacz (1902-1942, KL Auschwitz)

Artur Romanowski (1875-1943, KL Auschwitz)

Marek Ruszczyński (1914-1943, KL Auschwitz)

Zbigniew Ruszczyński (1914-1943, KL Auschwitz)

Stefan Świszczowski (1903-1989)

Szymon Syrkus (1893-1964)

Zygmunt Szufa (1897-1942, KL Auschwitz)

Stanisław Henryk Tokarski (1897-1943, KL Auschwitz)

Włodzimierz Truniewski (1907-?)

Maksymilian Urabin (?/?, , KL Auschwitz)

Cezary Zefiryn Uthke (1889-1944, KL Auschwitz)

Józef Wojtyga (1912-1943, KL Auschwitz)

Bronisława Zaborowski (1917-1944, KL Auschwitz)

Janusz Zarzycki (1914-1995)

Karol Zimmerspitz (1902-1944 lub 1945, KL Auschwitz)

Stanisław Jan Żwirski (1900-1941, KL Auschwitz)

Pozostali architekci w KL Auschwitz - lista

Poniższa lista pochodzi z archiwum muzeum i zawiera pełne lub szczątkowe informacje na temat więźniów spisane na podstawie niemieckiej dokumentacji - nazwiska osób, które podczas rejestracji w obozie przedstawiły się jako architekci (to ważne rozróżnienie - na liście znajduje się np. hokeista Władysław Krzyżagórski, o którego wykształceniu nic nie wiemy) umieszczamy z datą i miejscem urodzenia (jeżeli podano).

Theodor Israel Guttmann (1905, Polhora)

Albert Israel Querido (1916, Amsterdam)

Rudolf Israel Stern (1911, Berlin)

Georg Fliskiewicz (1913, Nałęczów)

Kucera (1905, Einserdorf)

Bess (1898, Oran)

Kupka (1900, Wallachisch-Meseritsch)

Talmaschi (1902, Kiszyniów)

Pesta (1907, Jaromerschitz)

Jakubowicz (1894, Litzmannstadt)

Molinie (1894, Chartres)

Fleischer (1882, Petersburg)