Z okazji przypadającej w 1986 roku setnej rocznicy urodzin Ludwiga Miesa van der Rohe władze Barcelony postanowiły odtworzyć słynny pawilon jego autorstwa zaprojektowany na wystawę światową w 1929 roku. W tym celu powołały fundację imienia architekta, która zajęła się zbieraniem potrzebnej dokumentacji. Prace nad rekonstrukcją prowadzili hiszpańscy projektanci Cristian Cirici, Fernando Ramos i Ignasi de Solà-Morales. Obiekt stanął w swej pierwotnej lokalizacji – na terenie parku na wzgórzu Monjuïc w południowo-zachodniej części miasta. Dziś jest nie tylko siedzibą fundacji, ale też miejscem rożnego typu wydarzeń kulturalnych i biznesowych. W rok po otwarciu go dla publiczności wybitny kataloński filozof, wykładowca estetyki, a wówczas także poseł do Parlamentu Europejskiego Xavier Rubert de Ventós zaproponował w Strasburgu ustanowienie specjalnego wyróżnienia dla najlepszych realizacji architektonicznych na naszym kontynencie.
Nagrodę im. Miesa van der Rohe powołano oficjalnie 28 kwietnia 1987 roku wspólną umową pomiędzy Parlamentem Europejskim, Komisją Europejską i fundacją. Postanowiono, że będzie ona przyznawana co dwa lata tym obiektom, które wyrażają nowy sposób myślenia o architekturze, są innowacyjne pod względem idei, formy lub też konstrukcji czy technologii. W 2001 roku wprowadzono dodatkowe wyróżnienie – dla najlepiej zapowiadających się młodych architektów. Od tego momentu Mies van der Rohe Award stała się też oficjalną nagrodą Unii Europejskiej w dziedzinie architektury.
Nominacje w każdej z dwóch kategorii zgłaszają powołani przez fundację niezależni eksperci z wszystkich państw Starego Kontynentu, organizacje zawodowe skupione w Radzie Architektów Europy (ACE) i kilka stowarzyszeń spoza UE oraz komitet doradczy złożony z przedstawicieli rożnego typu instytucji naukowych i muzealnych, w tym m.in. instytutu Berlagego czy Centrum Architektury w Wiedniu. Wyboru laureatów dokonuje jury, w skład którego wchodzą zapraszani przez radę fundacji europejscy specjaliści. Pierwszym sędzią reprezentującym Polskę w tej grupie była w tym roku Ewa P. Porębska, redaktor naczelna miesięcznika „A-m”.
Proces wyłaniania zwycięzców przebiega dwuetapowo. Podczas pierwszego posiedzenia spośród kilkuset nadesłanych propozycji do konkursu zostaje zakwalifikowanych zwykle kilkadziesiąt (to tzw. lista skrócona), a dopiero spośród nich wybiera się kilku finalistów. Następnie jurorzy odbywają architektoniczną wycieczkę, oglądając obiekty na żywo. W trakcie drugiego spotkania podejmują ostateczną decyzję o przyznaniu Grand Prix. Oprócz statuetek inspirowanych kolumnami pawilonu Miesa van der Rohe laureaci otrzymują też nagrody finansowe (w 2013 roku autorom Harpy przyznano czek na 60 tys. euro, a młodym projektantom za Red Bull Music Academy – 20 tys. euro). Wszystkie realizacje, które znajdują się na skróconej liście publikowane są następnie w specjalnym katalogu. Można je także zobaczyć na organizowanej przez fundację wystawie, która przez następne dwa lata podróżuje po całej Europie.
