Miejska odnowa według STRELKI

Przestrzeń publiczna stała się jednym z kluczowych tematów architektury początku XXI wieku. My – użytkownicy i my – architekci wiążemy z nią coraz większe nadzieje, szukając w odpowiednim ukształtowaniu otoczenia lekarstwa na wiele społecznych bolączek. Rośnie świadomość sytuacji konfliktowych i sprzeczności interesów – inne są bowiem potrzeby turysty, inne lokalnej społeczności. Różnią się intencje stojące u ideowych podstaw projektów – by wspomnieć sztandarowe Superkilen w Kopenhadze jako miejsce łączenia grup ludzi o zróżnicowanym pochodzeniu i zażegnywania napięć w wielokulturowym środowisku; czy Plac Solidarności, a de facto zadaszenie Centrum Dialogu Przełomy w Szczecinie, o silnym symbolicznym zabarwieniu, służącym wzmacnianiu poczucia wspólnoty mieszkańców miasta, w którym po drugiej wojnie światowej nastąpiła prawie całkowita wymiana ludności. Tak więc poza użytkową funkcją codzienną, przestrzeń publiczna służyć może szeroko rozumianym celom politycznym, a jej organizacja podlega złożonym i często długotrwałym procedurom, w których udział ma wiele podmiotów, z coraz większym wpływem mieszkańców i różnego typu oddolnych organizacji. Dzięki demokratycznym narzędziom planowania, otoczenie staje się emanacją demokracji.

W takim kontekście warto przyjrzeć się Rosji, w której za spektakularny i długofalowy program tworzenia miejskich przestrzeni publicznych odpowiada jedna, na dodatek bardzo młoda instytucja. Sztab operacji to STRELKA KB, architektoniczna firma konsultacyjna działająca od kilku lat przy uczelni Strelka Institute for Media, Architecture and Design w Moskwie. Renoma Strelki opiera się na architektonicznych autorytetach i wykładowcach uznanych światowych firm i szkół wyższych, wśród których wymieniane są AMO, MIT, Yale University, Princeton University, The Why Factory, the Meganom Bureau, Alexander Brodsky, Hyper Island. Charyzmatyczny szef, a jednocześnie współzałożyciel STRELKI KB Denis Leontiew jest jednym z pierwszych adeptów tej moskiewskiej uczelni. Już dziesięć lat temu, w trakcie pierwszego roku programu edukacyjnego, podjęto temat przestrzeni publicznej. Rem Koolhaas wybrał pięć zagadnień badawczych i przestrzeń publiczna była jednym z nich – opowiada Leontiew pytany o powód zainteresowania tą właśnie tematyką. Wpływ Koolhaasa na funkcjonowanie szkoły, ale i na rosyjski program przestrzeni publicznych wydaje się obecny do dziś – właściwy mu sposób myślenia rozpoznamy w rozmachu i pragmatyzmie wytyczonych ścieżek postępowania. Schematy działania, szablony, standardy urbanistyczne, manuale z instrukcjami postępowania są klarowne i doskonale praktyczne. W STRELCE KB nad projektami pracują nie tylko architekci, ale też antropolodzy, geografowie, ekonomiści czy informatycy, zarówno z Rosji jak ze świata, i to właśnie korzystanie z międzynarodowego doświadczenia wydaje się kluczowe dla tempa realizacji, jakości i szczegółowości miejskich koncepcji. Jak wyznała mi w rozmowie jedna z pracujących tu architektek, otaczające Leontiewa grono młodych ludzi ma poczucie misji (bo większość nie traktuje tego jako zwykłej pracy), oraz wyjątkowości swojej zawodowej pozycji, dla której są w stanie wiele poświęcić. Wraz z poszerzaniem programu rośnie też na terenie całej Rosji krąg współpracowników, którzy uczą się wypracowanych w Moskwie metod działania i lokalnie je implementują. W trakcie naszego spotkania Leontiew wielokrotnie podkreślał, że celem STRELKI KB jest osiągnięcie efektów, a nie zmiana systemu. Jest tajemnicą poliszynela, że STRELKA ma poparcie władzy na najwyższych szczeblach, bez czego zawrotny rozmach działań nie byłby możliwy. Polepszenie przestrzeni publicznej wydaje się doskonałym sposobem na podniesienie standardów życia. A co z tego wyniknie w dłuższej perspektywie? Dziś, według Leontiewa, Rosja to kraj „odgórny”. Czy skutkiem ubocznym moskiewskiego programu przestrzeni publicznych może być efekt motyla?

Ewa p. Porębska

Wielka odnowa – Denis Leontiew o miejskich programach STRELKI KB:

Praca architektów w Rosji

Architektura w Rosji postrzegana jest w bardzo specyficzny sposób, ponieważ w czasach Związku Radzieckiego i w następnej dekadzie architekci wielokrotnie zmieniali swoje nastawienie. Lata trzydzieste były silnie powiązane z polityką. Praca architektów polegała na odgadywaniu, co w polityce uważa się za wartość i odzwierciedlaniu tego w architekturze. Inną sytuację mieliśmy w latach sześćdziesiątych, gdy stwierdzono, że architektura w ogóle nie jest ważna. Trzeba było dużo budować, spełniając wymogi przemysłu budowlanego. Trzecia zmiana nastąpiła w latach dziewięćdziesiątych, gdy architekci zaczęli kierować się potrzebami rynku.

Metody STRELKI KB

STRELKA KB sama nie przygotowuje projektów. To platforma, która zaprasza młodych, rosyjskich i zagranicznych architektów (już blisko dziewięćdziesięciu) do udziału w projektach i daje im szansę rozwoju zawodowego. W Moskwie i w innych miastach, współpracujemy obecnie z tymi specjalistami, równocześnie pomagając zespołom lokalnym nadzorować projekty aż do zakończenia procesu. Zaczęliśmy szukać najlepszego sposobu przeprowadzania konkursów, które nie są kontrolowane przez państwowe procedury. Początkowo były to niewielkie przedsięwzięcia. Pierwszy konkurs rozpoczął się w 2011 roku. W sumie zorganizowaliśmy 35 rosyjskich i międzynarodowych konkursów, w których wzięło udział 2500 osób z 50 krajów – architektów, urbanistów i architektów krajobrazu. Większość projektów już zrealizowano albo są w trakcie realizacji. Jeden z konkursów doprowadził do powstania parku Zariadie, który „Time” umieścił na liście najwspanialszych miejsc na świecie. Uczestnictwo w konkursach daje początkującym ambitnym architektom szansę na realizację projektów w wielkiej skali: w 2015 roku Plan B, pracownia architektoniczna z Jarosławia, była współautorem projektu przebudowy ulicy Twerskiej, a najlepszą koncepcję dla pawilonu Nike Box MSK, otwartego w parku Gorkiego w 2018 roku, zaproponowała pracownia architektoniczna KOSMOS (Moskwa – Nowy Jork – Szwajcaria).

Partycypacja

Częścią procesu projektowego jest społeczne zaangażowanie. Ludzie nie potrzebują opcji, tylko ram do wypełnienia, a my im proponujemy, by wyrazili swoje zdanie. Znajdujemy właściwą równowagę, która pokazuje, co powinno być przewidywalne, możliwe do wybrania i dane przez społeczeństwo. W efekcie nasze projekty zapełniają lukę między istniejącą sytuacją i rozwiązaniami umożliwiającymi jej zmianę.

Korzyści z projektu Moja ulica

W rezultacie projektu Moja ulica pojawił się nowy rodzaj mobilności, wspólne korzystanie z samochodu, transport publiczny. Wzrosła ilość chodników. Widzimy, że takie drobne zmiany przystosowują system do nowej rzeczywistości.

Nowe przepisy dla miast

Spośród 656 miast przemysłowych w Rosji, 17 odpowiada za 38% obecnego PKB. Przepisy dotyczące mieszkalnictwa mają przeciętnie 20-25 lat, a nowe osiedla powstają na bazie regulacji w stylu sowieckim. Zdolność Rosji do przyszłego rozwoju gospodarczego i poprawy standardów życiowych zależy od „przeniesienia” w XXI wiek zasobów mieszkaniowych tych miast oraz wytycznych dla ich rozwoju. W tym celu stworzono Zintegrowane Wytyczne Rozwoju Miast. Zawarte w nich elastyczne podejście do przepisów obejmuje najważniejsze istniejące zapisy prawne, pozwalając jednak na długofalową adaptację do światowych standardów. Wszystko po to, by stworzyć miasta, w których będzie się jak najlepiej mieszkało z uwzględnieniem wyjątkowego kontekstu architektonicznego i kulturowego Rosji.

Projekty dla 40 miast

Zaoferowaliśmy program aktywacji miejsc publicznych w miastach liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców. Gdy rozpoczęliśmy pracę w tych 40 miejscowościach, zrozumieliśmy, że mamy wspierających nas zawodowców gotowych podjąć nasze pomysły i pracować nad nimi w swoich ośrodkach. Do dziś znajdujemy takich ludzi i ich wspieramy, dajemy im narzędzia i instrumenty, pomagamy współpracować z burmistrzami. Na podstawie międzynarodowych konkursów wybraliśmy 15 biur z różnych rosyjskich miejscowości, które z naszym wsparciem rozwijają swoje społeczności. Obecnie dysponujemy w całej Rosji siecią ekspertów, z którymi możemy się porozumiewać i pracować w innych miejscach. Mamy też doroczną imprezę Tygodnie STRELKI prowadzoną przez Instytut Strelka, podczas której eksperci mają szansę przemówić do społeczności i dokonać autoprezentacji. Generalnie, celem naszej pracy w miastach jest odtworzenie ich wyjątkowego charakteru i wyznaczenie nowego poziomu jakości przestrzeni miejskich. Obecnie z zadowoleniem patrzymy na efekty, jakie osiągnęliśmy w 15 miejscowościach, bo niektóre z nich przeszły głębokie przeobrażenia.