Książka stanowi przekrojowe kompendium aktualnych zjawisk i trendów kształtowania przestrzeni publicznych wraz z omówieniem współczesnych czynników cywilizacyjnych wpływających na ostateczny ich kształt. Odnosi się do miast zachodnich, do których autorka zalicza także miasta w Polsce – i słusznie. Szkoda jednak, że polskie przykłady są dość nieliczne. Książka powstała dzięki stypendium Młoda Polska pochodzącemu z dotacji Narodowego Centrum Kultury. Tekst to opracowana na nowo rozprawa doktorska autorki z 2013 roku Przeobrażenia i wielopostaciowość współczesnych przestrzeni publicznych. Dorota Wantuch-Matla wychodzi z założenia, że w Polsce o przestrzeni publicznej coraz częściej mówi się i pisze, lecz powstająca literatura to głównie pozycje akademickie, w niewielkim stopniu wykraczające poza kręgi uczelniane. Nie można się z tym jednak zgodzić. Przeciwnie – w ostatnich latach temat jest coraz szerzej opisywany: od publicystyki, przez tłumaczenia klasyki zagranicznej, po książki popularyzatorskie czy poradniki dostępne też w internecie (jeden z ich spisów dostępny TU).
Książka składa się z trzech części: Ewolucja, Hybrydyzacja i Polimorfizm. W pierwszej przypomniano tytułowe zagadnienie w perspektywie historycznej, od starożytności po eksperymenty dwudziestowieczne oraz opisano współczesne „konteksty”. W drugiej omówiono zjawiska dotyczące przestrzeni publicznej, takie jak technologie informacyjne, zmiany sposobów zarządzania, komercjalizacja, tematyzacja czy bezpieczeństwo. Zebranie tych zagadnień w jednym, popularnym kompendium może mieć wartość dla niezaznajomionego z problematyką czytelnika. Ciekawa jest druga połowa książki, gdzie autorka przedstawia nowe zjawiska odnosząc się do sfery projektowania przestrzeni publicznej. Tu opisano jej nowe funkcje związane z aktualnymi, rodzącymi się formami rekreacji, kreatywności, handlu czy wdrażaniem koncepcji ekologicznych. Pokazano nowatorskie rozwiązania architektoniczne i krajobrazowe, w tym sposoby kształtowania relacji budynek-przestrzeń, oraz technologie materiałowe i multimedialne. W ostatniej części autorka proponuje typologię współczesnych miejskich przestrzeni publicznych, charakteryzując relatywnie nowe trendy i funkcje (np. węzły zintegrowanego transportu z przestrzenią publiczną, przestrzenie komercyjno-handlowe, rewitalizowane tereny zdegradowane). Na tym tle, dopiero przy końcu książki, opisuje relacje przestrzeni publicznej i struktury miejskiej. Niewykorzystaną szansą publikacji są ilustracje. W wydanym na papierze kredowym tomie jest ich wprawdzie ponad 200, ale to niemal zawsze pojedyncze zdjęcia – „pocztówki”, które nie pogłębiają omawianej tematyki. Najczęściej nie ma też do nich odniesień w tekście. Szkoda, bo cenne byłoby zestawienie różnorodnych ilustracji, bądź to ukazujących przekrojowo opisywane zagadnienia (np. sposoby wykorzystania pochyłych dachów jako przestrzeni publicznej), bądź kompleksowo prezentujących konkretne miejsca (rzuty, schematy, przekroje, fotografie z lotu ptaka i z poziomu człowieka). Wszak w dobrych publikacjach architektonicznych ilustracje są nie dodatkiem do tekstu, ale pełnoprawnym materiałem porządkującym i wyjaśniającym konkretne zagadnienia.
Michał Stangel
