Spis treści
Miejsce, które odzwierciedla zapotrzebowanie na współczesne projektowanie miasta
Współczesne projekty rewitalizacyjne muszą uwzględniać tożsamość miast i ich dzielnic, która podlega przeobrażeniom, jest rekonstruowana lub tworzona na nowo. Skuteczne i długotrwałe zmiany wymagają wspólnego, skoordynowanego projektowania procesu rewitalizacyjnego z udziałem ekspertów, mieszkańców i innych zainteresowanych stron. Podkreśla się również konieczną obecność społeczeństwa obywatelskiego w realizacji projektów rewitalizacyjnych.
Apteka Designu to miejsce, które dobrze odzwierciedla zapotrzebowanie na współczesne projektowanie miasta. W Aptece Designu znajdują się pracownie designerskie, przede wszystkim jest to jednak przestrzeń otwarta na różne działania. Jej rolą jest integracja środowiska projektantów, ale też unaocznienie społecznej roli designu. Jest więc otwarta dla każdego czytelnia, pracownie projektowe, sale wykładowe i warsztatowe czy przestrzeń coworkingowa, a nawet wystawiennicza. W Aptece organizowane są także liczne spotkania, które pomagają się dowiedzieć, dlaczego dobry design jest ważny w życiu, jak może pomóc i w czym.
Jak to działa, czyli program rezydencji
We wrześniu 2025 r. Apteka Designu będzie świętowała swoje drugie urodziny. Tylko w ciągu pierwszego roku działalności Apteki zorganizowano tam niemal 200 wydarzeń, w których udział wzięło blisko 6000 osób. Spotkania partycypacyjne, warsztaty z designerami, warsztatowe „półkolonie dla dorosłych” i zajęcia dla dzieci, pokazy filmowe i liczne wystawy. Tu design łączy się z nauką, nowymi technologiami i społecznym aktywizmem, a wspólnym mianownikiem jest współpraca designerów z mieszkańcami. Współpraca jest tutaj kluczowa, bowiem aktualnie rewitalizacja dzielnic i miast to nie tylko ingerencja w przestrzeń urbanistyczną, ale także analiza wszystkich aspektów życia miejskiego, w tym problemów społecznych mieszkańców, prywatyzacji przestrzeni czy publicznych inicjatyw.
Wartością dodaną Apteki Designu są rezydenci, którzy na Wesołej współtworzą żywe laboratorium innowacyjnych rozwiązań dla miasta. Wyłonieni w Programie Pracowni i Co-workingu zyskują nie tylko przestrzeń do realizacji własnych projektów, ale również możliwość współpracy z zespołem zaangażowanym w rozwój nowej dzielnicy kreatywnej Krakowa. Co istotne, projektanci są dobrani tak, aby uzupełniać się pod względem kompetencyjnym. Zajmują się więc brandingiem, storytellingiem, data designem, ale także socjologią, antropologią, badaniem przyszłości i działalnością badawczą, a wspólnym mianownikiem dla wszystkich tych działań jest projektowanie.
Rezydencje robocze: tu rodzi się przyszłość
Jedną z ciekawszych inicjatyw zorganizowanych przez rezydentów pierwszego naboru do Apteki Designu było Projektowe Safari na Wesołej. Projekt, zainicjowany i prowadzony przez Joannę Rudzińską i Filipa Czaplę we współpracy z Fundacją Przyszłości Neurologii, realizowany był w ciągu kilku miesięcy 2024 roku. Poprzez cykl warsztatów zaktywizowano młodych pacjentów pobliskiej kliniki psychiatrii, równocześnie dając im możliwość pokazania z ich perspektywy dzielnicy Wesoła, jej lokalnych problemów oraz kulturalnych walorów. Wyniki warsztatów zostały przeanalizowane przez projektantów, a wnioski przedstawiono m.in. w formie koncepcyjnego prototypu, zaś efekty całego procesu partycypacyjnego zostały zaprezentowane na wystawie w Aptece Designu, zwiększając poczucie sprawczości i współtworzenia kultury w uczestnikach warsztatów.
Równie ciekawe projekty realizowała inna rezydentka Apteki Designu, Dominika Jastrzębska (Solemika). Wśród nich był ceramiczny mural, warsztaty azulejos, zatrzymywanie ulotnych akcentów lata w glinie czy mozaiki uliczne powstające w ramach festiwalu Sztuka do Rzeczy. Efektem końcowym były dwie mozaiki, które zostały zainstalowane w przestrzeni Wesołej jako wypełnienie ubytków w chodnikach.
Dzięki fundacji Photon, kolejnemu z pierwszych rezydentów Programu Pracowni i Co-workingu, na Wesołej zagościła również konstrukcja oferująca specjalny program seansów immersyjnych – projekcji w kopule 360°. Kopuła zagościła na Wesołej na cztery dni, podczas trwania festiwalu Patchlab na łące przed Apteką Designu.
Studio Widok, kolejni rezydenci Apteki Designu stworzyli jakże potrzebny na Wesołej wayfinding, a Joanna Krokosz i Malwina Antoniszczak zajmowały się m.in. projektowaniem społecznym z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami, organizując także związaną z tym tematem wystawę „How open is design”?
Nie sposób nie wspomnieć także o działaniach Grupy Roboczej. Ten interdyscyplinarny zespół projektowy specjalizujący się w projektach z zakresu designu – od projektowania społecznego i cyfrowego po UX design zrealizował w Aptece Designu przedsięwzięcie o tajemniczo brzmiącej nazwie AgroCybernetyka 2.0. Projekt dotyczył wykorzystania nowych technologii w uprawie roślin, a także badał, jak w warunkach laboratoryjnych można uzyskiwać jedzenie, aby zobaczyć w mikroskali, ile czasu potrzeba do jego wyprodukowania. W ramach tego samego przedsięwzięcia badano także, jaką żywność można efektywnie pozyskać dzięki miejskim uprawom.
Wspomniane realizacje to oczywiście tylko mały skrawek większej całości – tego, co udało się dotychczas wypracować na Wesołej. Po przytoczonych przykładach dobrze też widać, na jak szerokich polach działa Apteka Designu i podmioty z nią związane: mamy tu analizy danych, prototypy, ale też warsztaty narracyjne. Wspólnym mianownikiem dla wszystkich interdyscyplinarnych działań jest współpraca z lokalną społecznością przy każdym realizowanym projekcie. Tu nic nie odbywa się za zamkniętymi drzwiami, postawiono na możliwie największą otwartość, a słowo „partycypacja” jest odmieniane przez wszystkie przypadki.
Apteka Designu jako laboratorium dialogu
W myśleniu o tym, jak przekształcić zakupiony przez Miasto Kraków teren w tętniące życiem miejsce dla artystów i mieszkańców, szukamy inspiracji w badaniach dotyczących dzielnic kreatywnych na świecie. Zainspirowała nas m.in. książka Basila Michela, który swoją pracę naukową poświęcił przykładom dzielnic kreatywnych w Nowym Jorku, Montrealu, Paryżu, Wiedniu, Szanghaju i wielu innych miastach. Po przeanalizowaniu, jak takie przestrzenie funkcjonują czy funkcjonowały w Europie, doszliśmy do wniosku, że trzeba po pierwsze wyjść poza sferę konsultacji społecznych i przejść raczej do co-designu, czyli nie tylko konsultować, czy opcja A, B lub C jest dobra, tylko rzeczywiście facylitować proces, w ramach którego współtworzymy tę przestrzeń. Po drugie – znaleźć sposób, jak minimalizować ryzyko gentryfikacji i nadmiernej turystyfikacji, które sprawiłyby, że dzielnica przekształci się w luksusowe mieszkania lub zmieni w lunapark – podkreśla Carolina Pietyra, dyrektorka KBF. Właśnie w ten sposób Apteka Designu daje pretekst do myślenia o lepszym mieście.
Myślenie to jedno, ale w jaki sposób uchwycić kierunki, w których powinniśmy dążyć, aby lepsze miasto zaczęło się urzeczywistniać? Tu z pomocą przychodzą badania prowadzone na Wesołej, zarówno poprzez rezydentów Apteki Designu (np. Monikę Borycką, badaczkę i założycielkę marki TrendRadar), ale też przez działające w strukturach KBF Obserwatorium Trendów dla Kultury.
OTK monitoruje i bada zachowania, preferencje i style życia odbiorców kultury, zmieniające się pod wpływem technologii i przemian społecznych. Na tej podstawie przygotowuje rekomendacje i scenariusze przyszłości, które pozwalają na szybszą adaptację do zmieniających się potrzeb. To właśnie dzięki współpracy z OTK działania Apteki Designu nie trafiają w próżnię, ale odpowiadają na realne potrzeby lokalnej społeczności.
Apteka Designu dla każdego?
Synergia działań podejmowanych przez Aptekę Designu wraz z jej otoczeniem sprawiają, że sama Apteka jest arcyciekawym przykładem działań lokalnych, które mogą mieć zastosowanie w szerszym, systemowym kontekście. Na Wesołej możemy zobaczyć, jak wygląda „krok po kroku” projektowanie miasta z jego mieszkańcami. To laboratorium, do którego możemy zajrzeć i podpatrzyć, jak projektować w duchu wspólnotowym. Czy taki model działania można dowolnie powielić i zastosować w jakimkolwiek miejscu na świecie? A może każde miasto powinno mieć swoją Aptekę Designu, aby mogli się w niej spotykać mieszkańcy, twórcy i specjaliści myślący o mieście jako wspólnym celu? O tym, czy taki model stanie się nowym standardem dla miejskich instytucji kultury, jeszcze się przekonamy, ale już teraz możemy czerpać pełnymi garściami z całkiem pokaźnego dorobku Apteki Designu i obserwować jej kolejne działania.
