Sukces mieszkańców! Po petycji mozaika z opuszczonego ośrodka ozdobi centrum Poznania. Wcześniej z farby wyczyścili ją aktywiści

Petycja zadziałała. Mozaika z Kiekrza dostanie nowy adres - jaki? Aktualizacja

Trzy miesiące po publikacji petycji mieszkańców, którą podpisało prawie tysiąc osób, mozaika Urszuli Okupniak i Janiny Jakubowskiej z należącego do miasta i  zrujnowanego dawnego ośrodka MSW w poznańskim Kiekrzu, ma już jaśniejszą przyszłość. Wcześniej, choć przeznaczono ją do demontażu, groziło jej spoczęcie w magazynach miejskich na czas bliżej nieokreślony - plan miasta nie uwzględniał bowiem pomysłu na powrót mozaiki do przestrzeni publicznej. Poznańscy radni przyjęli jednogłośnie uchwałę przychylającą się do postulatów petycji - o zabezpieczenie mozaiki do czasu demontażu i ocalenie jej.

Prezydent Jacek Jaśkowiak zapewnił o planach zabezpieczenia budynku przed dalszą dewastacją (termin wykonania zabezpieczenia nie jest znany) i poinformował, że trwają poszukiwania odpowiedniego wykonawcy prac konserwatorskich, który zdejmie mozaikę. Jak czytamy w uzasadnieniu uchwały, mozaika ma następnie zostać przeniesiona do przestrzeni podwórza kamienicy przy ul. Święty Marcin 30 w Poznaniu, gdzie znajduje się kino Muza. Prezydent zapewnił, że podjęte działania organizacyjne i finansowe umożliwią zachowanie i odpowiednie wyeksponowanie tego dzieła w przestrzeni miejskiej.

Wszystko wskazuje więc na to, że niepewny rozdział życia kierskiej mozaiki w końcu dobiega końca. Kluczowa jest determinacja oraz inicjatywa mieszkańców i ich sojuszników.

Petycja do prezydenta Jaśkowiaka i radnych ws. mozaiki w poznańskim Kiekrzu. Aktualizacja (1.09.2025)

Mieszkańcy Poznania biorą sprawy w swoje ręce. Powstała petycja skierowana do prezydenta miasta Jacka Jaśkowiaka i radnych miejskich. Budynki ośrodka szkoleniowego przeznaczone są do rozbiórki - rozpisano przetarg uwzględniający zdjęcie mozaiki, ale pomijający jej przyszłość. To kompozycja dwóch uznanych poznańskich artystek.

• Petycję podpiszesz tutaj

Obiekty przy ul. Chojnickiej 35, niegdyś mogące służyć społeczności lokalnej, zostały pozostawione bez nadzoru, co doprowadziło do ich niemal całkowitego zniszczenia przez złodziei i wandali [...]. Budynki, w których znajduje się mozaika, zostały zatwierdzone do rozbiórki. Ogłoszono osobny przetarg, w którym przedmiot zamówienia obejmuje etap bezpiecznego zdjęcia mozaiki i jej zabezpieczenia, ale nie obejmuje planu ani gwarancji jej ponownego zamontowania. Oznacza to, że po zdjęciu ze ściany dzieło może trafić do magazynu na nieokreślony czas, a jego przyszłość pozostanie niepewna

— pisze autorka petycji, Dagmara Barańska-Morzy.

Postulaty petycji to:

• pilne zabezpieczenie budynku z mozaiką przed dalszą dewastacją do czasu demontażu mozaiki,
• opracowanie dostępnego publicznie planu na przyszłość mozaiki.

Poniżej oryginalna treść artykułu.

Ośrodek w Kiekrzu niszczeje, a wraz z nim mozaika

W poznańskim Kiekrzu, nad jeziorem, stoi (choć ledwo) opuszczony ośrodek szkolenia policji. Powstał w PRL-u jako ośrodek wypoczynkowy MSW, a więc nie mógł mieć wyposażenia budżetowego. Wciąż świadczy o tym ogromna mozaika z 1972 roku sygnowana nazwiskami U. Okupniak i J. Jakubowska, którą ozdobiono salę dawnej stołówki lub kawiarni.

Sufity są tu słonecznie żółte, wykonane z metalowych modułów, słupy podtrzymujące strop obłożono lustrami. A na ścianach, z połyskującej porcelany, artystki wyłożyły Egipcjan z wazami, piramidy, palmy i rozżarzone słońce.

Tyle że już od dłuższego czasu trudno było to dostrzec.

Nieformalna Rada ds. Mozaiki wyczyściła kolejną mozaikę

Lustra leżą dziś na szarym od brudu parkiecie, a mozaikę jeszcze w zeszłym tygodniu pokrywało graffiti o ujemnej wartości estetycznej. Egipcjanie zyskali po dodatkowej części ciała.

Zobacz także: Wyczyścili zapomniane mozaiki na szpitalu w Warszawie. Teraz Konserwator wpisał je do rejestru zabytków

Kiedy ok. rok temu zdjęcia pobazgranej mozaiki zaczęły krążyć w środowisku socmodernistycznym, pojawiły się pierwsze głosy, że trzeba ją wyczyścić. Póki budynki ośrodka stoją, istnieje i mozaika. A póki istnieje, jest nadzieja, że miasto podejmie decyzję o jej zachowaniu. Bo to miasto jest właścicielem obiektu.

A nic tak nie ułatwia decyzji o rozbiórce, jak dewastacja i brzydota.

Członkowie grupy Nieformalna Rada ds. Mozaiki wspierani przez członków Stowarzyszenia Ochrony Architektury Powojennej pojawili się zatem, by mozaikę w Kiekrzu wyczyścić. Usunięcie bazgrołów zajęło zaledwie parę godzin. Ochotnicy przyjechali z Warszawy, Szczecina, Bydgoszczy, Wrocławia, Katowic i Krakowa - dla mozaiki.

Co jest potrzebne do wyczyszczenia mozaiki z graffiti?

Przede wszystkim należy pamiętać o zdrowiu - a więc o maseczkach i rękawiczkach ochronnych. Rozpuszczalnik, ścierka (do zadań specjalnych - szczotka, ale nie rysująca powierzchni), pędzel i słoik do przelania rozpuszczalnika. Ubrania robocze.

Pełnej instrukcji udzielają członkowie grupy na miejscu każdemu ochotnikowi chcącemu pomóc w wyczyszczeniu mozaiki. Doświadczenie mają duże - Rada i SOAP wyczyścili już m.in. mozaikę na budynku Szpitala Banacha wpisanej ostatnio do rejestru zabytków, kompozycję w Bytomiu popisaną od wielu lat czy szklaną mozaikę na pawilonie w Olsztynie.

Urszula Okupniak i Janina Jakubowska. Kim były autorki mozaiki?

Wszystko wskazuje na to, że pod inicjałami na mozaice kryją się Urszula Okupniak-Chmielewska i Janina Katulska-Jakubowska.

1980 rok. Zostaje wydany katalog "Tkanina poznańska" - utrwala wystawę, którą pokazywano w Polsce i kilku miastach Francji w ramach 35-lecia PRL. Wśród artystów: Urszula Jungermann-Okupniak i jej gobelin "Zachód" z sizalu, wysoki na 220 cm oraz Janina Katulska-Jakubowska z dwiema pracami w wełnie, "Kompozycją" w technice mieszanej i gobelinem "Akt II", obie nie wyższe niż 120 cm.

1990 rok. Po kolejnym corocznym plenerze tkackim w Kowarach organizowanym w zamkniętej dziś kowarskiej fabryce dywanów, wydany zostaje katalog "Małe Formy Tkackie. Wrocławska Grupa Tkacka 10 x tak". Już bez zdjęć, ale ze spisem prac pokazanych na wystawie w jeleniogórskim BWA. Urszula Okupniak-Chmielewska: Muszla I, Muszla II, dwie Maski, Serce, Pejzaż. 1989-1990. Technika własna i dywanowa. Prace już zdecydowanie mniejsze - największe mają 50x50 cm.

1993 rok. Poznańska Galeria Sztuki Współczesnej Garbary 48. Odbywa się zbiorowa wystawa miniatur tkackich. Prace wystawiają m.in. Janina Katulska-Jakubowska i Urszula Okupniak-Chmielewska.

Artystki na pewno znały się jeszcze z czasów studiów. Dyplom broniły w tym samym roku.

Urszula Okupniak studiowała na PWSSP w Poznaniu, na Wydziale Architektury Wnętrz i Sztuki Dekoracyjnej (dyplom - 1950 r. u prof. Haliny Korpińskiej-Kintopf). Tworzyła nie tylko w tkaninie i mozaice - była też malarką i graficzką. W latach 50. brała udział w wystawach architektury wnętrz. Później tworzyła też w wiklinie. W stronę tkaniny zwróciła się ostatecznie w latach 70., a jej prace zaczęto pokazywać na wystawach indywidualnych, nawet parę razy w roku - a w ciągu całej kariery również w Wiedniu, Paryżu, Bratysławie, Budapeszcie, Pradze; na I Międzynarodowym Triennale Tkaniny Unikatowej w Łodzi.

Ostatni dostępny biogram Janiny Jakubowskiej pochodzi z 1980 roku, ale i tak obejmuje 30 lat kariery. Dyplom - 1950 u prof. Lucjana Kintopfa na PWSSP w Poznaniu. Wydział Architektury Wnętrz i Sztuki Dekoracyjnej. Zajmowała się architekturą wnętrz, tkactwem artystycznym i mozaiką. Za twórczość w dwóch ostatnich dziedzinach zebrała szereg nagród. Brała udział w tych samych wystawach architektury wnętrz, co Urszula Okupniak. Wystawiał ją m.in. Poznański Okręg ZPAP. Początkiem lat 70. wzięła udział w wystawie Funkcja i nowoczesność.

Kariera obu artystek musiała się wtedy mocno rozwinąć - zlecenie na wykonanie elementów plastycznych dla placówki związanej z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych przypadało tylko mocnym nazwiskom.

Teraz pora na miasto. Mozaikę trzeba zachować

Teraz, kiedy mozaika artystek w Kiekrzu jest już wyczyszczona, a ośrodek przeznaczony do rozbiórki, naturalną koleją rzeczy powinien być krok miasta polegający na zabezpieczeniu mozaiki.

Kosztorys rozbiórki warto rozszerzyć o zachowanie ściany z egipską kompozycją, a może i całe pomieszczenie z charakterystycznym sufitem. Być może dokładna kwerenda lub odnalezienie dokumentacji projektowej pozwoliłoby ustalić, czy Jakubowska i Okupniak, jako architektki wnętrz, nie wykonały również projektu wystroju dla ośrodka, a mozaika była jedynie jego zwieńczeniem. W takim wypadku wykończenie sufitu byłoby integralnym elementem ich koncepcji.

Ośrodek w Kiekrzu ma wielu sympatyków, i jedno jest pewne - próby wyburzenia ośrodka wraz z mozaiką nie przejdą bez echa. Redakcja Architektury-murator będzie obserwować rozwój wydarzeń.

Zobacz także: Hala Arena Poznań. "Nie ma możliwości wyburzenia" - jaka jest jej przyszłość po unieważnionym przetargu?

Zdjęcia: Michał Missima, Anna Tomiczek. Źródła: Tkanina poznańska, wyd. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych (1980); Małe Formy Tkackie. Wrocławska grupa tkacka 10 x tak, wyd. Galeria Sztuki BWA Jelenia Góra (1990), garbary48.com.pl.