Wyjdźmy poza metropolie. 11 szczególnych realizacji, które zmieniły krajobraz wsi i małych miejscowości

Tegoroczna, 10. już edycja konkursu “Życie w Architekturze” jest wyjątkowa. Mamy tylko jedną kategorię - interesuje nas wybór najlepszego obiektu lub przestrzeni wskazującej kierunek myślenia o relacjach życia i architektury. O tę nagrodę rywalizują realizacje oddane do użytkowania w latach 2020-2024. Autorzy tej najlepszej realizacji otrzymają 20 000 zł. Jury ma prawo również wyróżnić dodatkowe realizacje i zwrócić tym samym uwagę na ważne aspekty projektowania.

Nasi czytelnicy - zarówno Ci zajmujący się architekturą profesjonalnie, jak i zafascynowani nią amatorzy - również mogą wybrać swoich faworytów. Do 5 grudnia trwa głosowanie Publiczności i Środowiska.

>Głosowanie Architektów i Architektek - zobacz TUTAJ

>Głosowanie publiczności - zagłosuj TUTAJ

Dom dla Koni w Jaroszewie, w woj. kujawsko-pomorskim

Dom dla Koni to nowy obiekt hodowlany i treningowy Stajni Ludwiczak, zrealizowany w Jaroszewie, w województwie kujawsko-pomorskim. Za projekt odpowiada wiercinski-studio, w składzie autorskim Adam Wierciński i Borys Wrzeszcz. Budynek obejmuje halę jeździecką oraz stajnię z częścią socjalną i został zaplanowany jako funkcjonalna i prosta w utrzymaniu infrastruktura dla koni. Konstrukcja betonowa została pozostawiona w pełni widoczna, co nadaje budynkowi charakter zbliżony do lokalnych obiektów gospodarczych i przemysłowych. Układ szedowych dachów oraz wyraźny rysunek konstrukcji na elewacji podkreślają jego geometryczną strukturę.

Projekt zakładał ograniczenie materiałów wykończeniowych, dlatego ściany z bloczków betonowych pozostawiono bez dodatkowych warstw. Obiekt nie jest ogrzewany, oprócz niewielkiej części socjalnej, co obniża zużycie energii. Obniżenie dachu nad częścią stajenną zmniejszyło kubaturę i dostosowało skalę do starszych zabudowań. Pomiędzy różnymi poziomami dachu umieszczono świetlik z poliwęglanu, który zapewnia równomierne, bezpieczne dla koni światło. Wieczorem budynek emituje delikatną poświatę widoczną ponad okoliczną zabudową.

Wnętrza utrzymano w konsekwentnej estetyce, a przestrzeń uzupełniają zaprojektowane specjalnie dla tego obiektu meble i elementy wyposażenia wykonane ze stali i drewna przez lokalnych rzemieślników. Konstrukcję opracował mgr inż. Paweł Majchrzak. Realizacja powstała w latach 2019–2023.

Agroturystyka „W Polach” w Buchałowicach, w woj. lubelskim

Agroturystyka „W Polach” to adaptacja dawnego siedliska w Buchałowicach na Lubelszczyźnie. Projekt przygotowali Miłosz Mleczko i Katarzyna Brzozowska, skupiając się na przekształceniu podupadłej zagrody w miejsce wypoczynku. Założeniem było zachowanie układu skupionego wokół wewnętrznego podwórza, które dawniej pełniło funkcję centrum życia gospodarczego. W nowej formie stało się przestrzenią wspólną dla gości, łączącą sześć apartamentów oraz funkcje wspólne, takie jak warsztaty, bistro i strefa masażu.

Układ siedliska opiera się na równowadze między sferą wspólną a prywatnymi przestrzeniami. Centralnie położone palenisko i możliwość organizowania warsztatów tworzą warunki do integracji, natomiast apartamenty umieszczone w szeregowym układzie zapewniają odrębność dzięki indywidualnym ogrodom. Zaprojektowane drewniane kręgi działają jako pergole wyznaczające granice pomiędzy poszczególnymi częściami i umożliwiają zastosowanie dużych przeszkleń od strony ogrodów. Roślinność pokrywająca pergole sezonowo reguluje dostęp światła i pomaga w naturalnym kształtowaniu mikroklimatu.

Dodatkowym elementem są prace lokalnego artysty Kamila Stańczaka – obrazy we wnętrzach oraz rzeźba na dziedzińcu. W projekcie wykorzystano materiały odzyskane z rozbiórki istniejących zabudowań, w tym miejscową cegłę wypalaną niegdyś na terenie siedliska, którą ponownie zastosowano na elewacjach i we wnętrzach. 

Eko Farma toMy w Wólce Konopnej w woj. lubelskim

Eko Farma toMy w Wólce Konopnej w województwie lubelskim to dom treningowy dla osób z niepełnosprawnościami, zaprojektowany przez Piotra Grochowskiego i Wojciecha Kolędę. Budowa zakończyła się w 2024 roku. Obiekt powstał na zlecenie Fundacji Leny Grochowskiej, która wspiera osoby z niepełnosprawnością intelektualną poprzez tworzenie miejsc pracy i prowadzenie mieszkań chronionych. Farma toMy rozwija te działania, oferując siedem mieszkań oraz przestrzenie warsztatowe, w których pod opieką instruktorów mieszkańcy mogą prowadzić codzienne życie i pracować, również w ramach uprawy ziemi.

Architekci zdecydowali się odejść od formy typowej zagrody chłopskiej, choć początkowo brali ją pod uwagę. Z uwagi na lokalizację – budynek stoi samotnie na polu, poza zwartą zabudową wsi – uznali, że ma prawo wyróżniać się formą. Efektem jest niedomknięty pierścień, przypominający obwarzanek, tworzący centralny dziedziniec. Ta przestrzeń pełni rolę punktu wspólnego, sprzyja spotkaniom i integracji osób pracujących i mieszkających na Farmie.

Układ obiektu podporządkowano zasadzie pełnej dostępności. Zredukowano bariery architektoniczne i uproszczono komunikację wewnętrzną. Forma odnosi się także do idei cyrkularności – kluczowej w działalności fundacji i w rolnictwie. Zamiast kilku odrębnych budynków, charakterystycznych dla gospodarstw, zaprojektowano jedną zwartą strukturę obejmującą funkcje mieszkalne i użytkowe. Dom ma wyrażać podejście do projektowania w kontekście zmian klimatycznych: prostota formy, kompaktowość i logiczny układ mają wspierać efektywne użytkowanie przestrzeni i zasobów. 

Kładka pieszo-rowerowa w Dobczycach, woj. małopolskie

Kładka pieszo-rowerowa w Dobczycach, w województwie małopolskim, została zaprojektowana przez Biuro Projektów Lewicki Łatak, w składzie Kazimierz Łatak i Piotr Lewicki. Obiekt łączy koronę zapory na Rabie ze Wzgórzem Zamkowym, tworząc bezpośrednie i możliwie krótkie powiązanie dwóch ważnych punktów lokalnego układu komunikacyjnego. Głównym założeniem była budowa konstrukcji, która spełni funkcję łącznika, a jednocześnie w sposób nienaruszający wpisze się w otaczający krajobraz – połączenie wody, zbocza, skał piaskowcowo-łupkowych oraz ruin średniowiecznego zamku.

Kładka składa się z dwóch części: pieszej i rowerowej. Część piesza prowadzi prostoliniowo oraz niemal poziomo w stronę istniejącej ścieżki na wzgórze. Część rowerowa rozpoczyna się również prostym odcinkiem, jednak w dalszym przebiegu przechodzi w krzywoliniową rampę prowadzącą po pochylonej, ale płaskiej jezdni. Wynikający z tego układ funkcjonalny wpłynął bezpośrednio na rozwiązania konstrukcyjne. Obie części tworzą cienkościenną strukturę o przekroju zbliżonym do litery Z, składającą się z jedno- i dwuprzęsłowej belki nośnej. Nośność zapewniają zewnętrzne balustrady oraz element pionowy o zmiennej wysokości, który łączy obie sekcje.

Projekt kontynuuje istniejącą kompozycję miejsca, odwołując się do materiałów i formy zapory oraz naturalnych właściwości otoczenia. Dzięki ograniczeniu ingerencji i dostosowaniu geometrii obiekt wpisano w ukształtowanie terenu, lokalną roślinność oraz zastane ścieżki piesze i rowerowe. Kładka stanowi element większej trasy rowerowej, funkcjonalnie dostosowany do ruchu pieszego. 

Hala Widowiskowo-Sportowa w Książu Wielkopolskim, woj. Wielkopolskie

W Książu Wielkopolskim, niewielkim mieście w województwie wielkopolskim, powstała sala gimnastyczna pełniąca równocześnie funkcję lokalnego domu kultury. Projekt przygotowała pracownia PL.ARCHITEKCI, prowadzonej przez Bartłomieja Bajona i Katarzynę Cynkę-Bajon. Gmina potrzebowała obiektu, który uzupełni brak pełnowymiarowej sali sportowej oraz miejsca do prowadzenia działań kulturalnych, a jednocześnie zmieści się w ścisłej strukturze miasta. Ze względu na skalę inwestycji i sąsiedztwo niskiej zabudowy zdecydowano się częściowo zagłębić halę w terenie. Ograniczenie wysokości umożliwiło też naturalne połączenie poziomu wejściowego z trybunami.

Kształt budynku wynikał przede wszystkim z wymogów przeciwpożarowych i nieregularnego kształtu działki. Odległości od sąsiednich budynków, zwłaszcza od istniejącego przedszkola, wymusiły podział na strefy pożarowe oraz ukształtowanie bryły w sposób zapewniający właściwe doświetlenie otoczenia. W projekcie zastosowano ekonomiczne materiały o prostym charakterze: poliwęglan oraz blachę trapezową. Poliwęglan tworzy górną część elewacji i sprawia, że obiekt odbija światło, co optycznie zmniejsza jego skalę. Blacha trapezowa nadaje całości trwałość i spójność przy zachowaniu budżetowego charakteru inwestycji.

Wnętrze hali oparte jest na stalowej konstrukcji, która pełni zarówno funkcję nośną, jak i wizualną. V-kształtne wsporniki kratownicy przełamują prosty układ przestrzeni i nadają jej wyrazisty rytm. Sufit wykonano z modułowych, czarnych płyt akustycznych, przedzielonych pasami oświetlenia technicznego, przy jednoczesnym ukryciu instalacji. Ten układ miał nawiązywać do estetyki sal widowiskowych, podkreślając wielofunkcyjny charakter obiektu. 

Plac handlowy w Gorzycach, w woj. podkarpackim

Rewitalizacja Placu Handlowego w Gorzycach została opracowana przez architektów Bartosza Bukowskiego i Michała Woźniaka. Projekt przekształcił intensywnie użytkowany lokalny bazar w uporządkowaną przestrzeń publiczną, zachowując jego funkcję handlową i jednocześnie podnosząc komfort korzystania z miejsca. Gorzyce to miejscowość o przemysłowej historii, rozwinięta wokół zakładów metalurgicznych, dlatego istotnym założeniem było stworzenie rozwiązania odnoszącego się do tego kontekstu. Proces projektowy obejmował szerokie konsultacje z mieszkańcami i gminą, co miało zapewnić utrzymanie delikatnej równowagi społecznej związanej z funkcjonowaniem placu.

W ramach realizacji, ukończonej w 2022 roku, powstał stalowy pawilon pełniący funkcję urbanistycznego porządkującego elementu. Obiekt scala rozproszoną zabudowę i wyznacza wejście do parkowego założenia położonego na południe od placu. Konstrukcja oparta na cienkich, pochylonych słupach tworzy wrażenie unoszącej się nad ziemią ramy dachu. Rozwiązania te zostały wypracowane we współpracy architektów z inżynierem, a ich celem było pokazanie właściwości konstrukcyjnych stali przy jednoczesnym zachowaniu lekkości wizualnej. Pozycjonowanie słupów wynika zarówno z układu przestrzennego otoczenia, jak i warunków nośnych.

W południowym narożniku rozsunięto podpory, aby otworzyć widok na park. Logika konstrukcji nie jest natychmiast widoczna, co dodaje elementu zaciekawienia. Plac otrzymał nową nawierzchnię z płukanego betonu oraz nasadzenia 55 drzew i rabat z roślinnością nadrzeczną. Miejsce zachowało funkcję bazaru, a poza godzinami handlu służy jako przestrzeń spotkań i wydarzeń kulturalnych, wzmacniając społeczną rolę centrum miejscowości.

Przystanek Edukacja Wieleń, w woj. wielkopolskim

Realizacja opracowana przez Neostudio Architekci powstała w Wiele­niu w województwie wielkopolskim jako część szerokiego programu rewitalizacji obszaru wpisanego do rejestru zabytków. Przebudowywany fragment miasta obejmuje teren między starym i nowym układem urbanistycznym, a centralnym punktem jest prostokątny plac położony przy ulicach Kościuszki, Sienkiewicza i Wybickiego. Miejsce to miało wcześniej znaczenie usługowe - najpierw działał tu hotel Du Nord, później zbudowano dworzec autobusowy. Po jego zamknięciu teren stopniowo tracił funkcję i stał się obszarem zdegradowanym. Włączenie go w program rewitalizacji pozwoliło nadać mu nową rolę pod nazwą Skwer Usług Kultury Przystanek Edukacja.

Projekt obejmuje kawiarnianą bryłę oraz skwer z dziedzińcem, tarasem i przestrzenią wielofunkcyjną. Układ ten umożliwia prowadzenie wydarzeń społecznych i kulturalnych, a bliskość głównej ulicy sprzyja aktywizacji mieszkańców oraz wzmocnieniu lokalnych usług. Kawiarnia pełni jednocześnie funkcję punktu informacji miejskiej, co zwiększa znaczenie obiektu w codziennym funkcjonowaniu miasta. Z założenia miał to być projekt podnoszący jakość przestrzeni publicznej oraz uzupełniający tkankę urbanistyczną w miejscu, które przez lata pozostawało wyłączone z obiegu.

Przystanek Edukacja zwraca uwagę na problem niedoceniania małych miast w dyskusji o jakości przestrzeni publicznych. Wieleń, liczący niespełna sześć tysięcy mieszkańców, pokazuje, że nowoczesne rozwiązania architektoniczne mogą powstawać również poza głównymi ośrodkami. 

Przedszkole i żłobek w Jemielnicy, woj. opolskie

Zespół przedszkolno-żłobkowy w Jemielnicy powstał na podstawie zwycięskiej koncepcji konkursowej CH+ architekci z 2018 roku. Realizacja, zlokalizowana w Jemielnicy w województwie opolskim, wykorzystała potencjał dużej, częściowo zadrzewionej działki, unikając typowych problemów często spotykanych w inwestycjach oświatowych. Dzięki formule konkursowej możliwe było odejście od schematycznych, klockowych układów i projektów sprowadzających architekturę dla najmłodszych do prostych zabiegów formalnych, takich jak intensywna kolorystyka zastępująca rzeczywiste rozwiązania przestrzenne.

Budynek rozczłonkowano na mniejsze bryły, a następnie scalono je drewnianą pergolą biegnącą wokół obiektu. Ten element porządkuje całość kompozycji i wyznacza półotwarte ogródki - dekoracyjny przy żłobku oraz przyszły ogródek warzywny przy części przedszkolnej. Pozostały teren zachowano w formie naturalnej łąkowo-parkowej, uzupełniając go o urządzenia do zabawy. Architektura w swojej prostocie i materiałach nawiązuje do wiejskiego otoczenia, tworząc środowisko przyjazne dzieciom i spójne z lokalnym kontekstem.

Wnętrze opiera się na wyraźnej osi wejściowej, ukształtowanej poprzez charakterystyczne przesunięcie brył. Jej zwieńczeniem jest sala wielofunkcyjna, wykorzystywana na co dzień jako stołówka, lecz przygotowana także na potrzeby wydarzeń dla całej społeczności gminy. Podobnie jak w innych realizacjach pracowni, zaplanowano tu płynne przejścia między strefami prywatnymi i publicznymi, budując sekwencję stopniowo otwierających się przestrzeni. Zadaszenia i pergola pełnią też funkcję praktyczną - chronią elewacje i pomieszczenia przed nadmiernym nasłonecznieniem, tworzą strefy pośrednie i poprawiają komfort użytkowników.

Most Europejski na Odrze w Siekierkach, woj. zachodniopomorskie

Most w Siekierkach, zbudowany w 1936 roku jako graniczna przeprawa kolejowa, został przekształcony w obiekt pieszo-rowerowy z platformą widokową. Projekt przygotowany przez biuro MXL4, autorstwa Tomasza Maksymiuka i Aleksandry Cegielskiej, realizuje założenie pełnego wykorzystania istniejącej konstrukcji bez naruszania jej zabytkowego układu. Inwestycja powstała w Siekierkach, w województwie zachodniopomorskim. Architekci oparli koncepcję na nadbudowaniu nad mostem lekkiej, dwukondygnacyjnej platformy ze stali cortenowej. Rozwiązanie to pozwoliło uzyskać dodatkowe funkcje - przestrzenie odpoczynku, osłonięte punkty widokowe i możliwość awaryjnego noclegu - bez ingerencji w dziewięć kratownicowych przęseł oryginalnego mostu.

Nowa konstrukcja została zaprojektowana tak, by spełniać potrzeby użytkowników tras rowerowych regionu, dla których przeprawa stanowi kluczowy odcinek sieci. Poszczególne miejsca zatrzymania rozmieszczono między elementami kratownic, wykorzystując ich podziały i rytm. Dwukondygnacyjny układ umożliwił odseparowanie ruchu od stref odpoczynku przy zachowaniu przejrzystości całej konstrukcji.

W projekcie zwrócono szczególną uwagę na ograniczenie wpływu na środowisko. Most przebiega nad rozlewiskami starorzecza Odry, będącymi cennym siedliskiem ptaków w obszarze Natura 2000 i Cedyńskim Parku Krajobrazowym. Zrezygnowano z oświetlenia, by nie zaburzać ich rytmu dobowego. Do minimum ograniczono ingerencję w stal historycznej konstrukcji — zastosowano technologię remontową bez piaskowania, a wszystkie nowe elementy wykonano z materiałów o dużej trwałości i niskich wymaganiach konserwacyjnych. 

Efektem jest adaptacja, która utrzymuje czytelność historycznej formy, jednocześnie wprowadzając współczesne funkcje i nowe możliwości korzystania z obiektu. Jednorodna kolorystyka cortenu podkreśla odrębność nadbudowanej platformy, a zarazem wpisuje się w projekt po stronie niemieckiej, tworząc spójną transgraniczną przeprawę.

Przedszkole w Regułach, w woj. mazowieckim

Przedszkole w Regułach, zaprojektowane przez pracownię M.O.C. Architekci, stanowi pierwszy etap większego zespołu edukacyjnego planowanego dla miejscowości. To realizacja oparta na konkursowej koncepcji, w której postawiono na prostą organizację przestrzeni, oszczędność środków i rozwiązania podnoszące efektywność energetyczną. Budynek tworzą dwa zazębiające się kwadraty. W jednym ulokowano pięć sal, w tym tę wielofunkcyjną, w drugim – cztery sale oraz zaplecze kuchenne i jadalnię. Obie części łączy centralne przeszklone patio z piaskownicą, pełniące funkcję wspólnej przestrzeni rekreacyjnej i doświetlającej wnętrza.

Pomieszczenia parteru mają bezpośredni dostęp do ogrodu, co sprzyja realizacji programów opartych na kontakcie dzieci z otoczeniem zewnętrznym. Biura i zaplecze techniczne umieszczono na piętrze, a w strefie wejściowej znalazła się recepcja. Dachy o zróżnicowanych spadkach mieszczą zarówno panele fotowoltaiczne, jak i powierzchnie obsadzone roślinnością rozchodnikową, co ogranicza przegrzewanie i poprawia bilans energetyczny obiektu.

Elewacje wykończono modrzewiowymi listwami łączonymi w charakterystyczne potrójne moduły. Ten sam rytm materiałowy wprowadzono w ogrodzeniu, dzięki czemu cały zespół tworzy spójną kompozycję. Na terenie przedszkola przygotowano naturalny plac zabaw z pagórkami pokrytymi trawą i prostymi, drewnianymi urządzeniami. Budynek ogrzewany jest przy wykorzystaniu pompy ciepła, a w razie potrzeby system wspierają kotły gazowe. Całość tworzy funkcjonalny, neutralny wizualnie i ekonomiczny w utrzymaniu obiekt edukacyjny dopasowany do lokalnego kontekstu.

Szyb Miedzianka w woj. dolnośląskim

Wieża w Miedziance, zaprojektowana przez pracownię Robert Konieczny KWK PROMES, pełni funkcję znaku w krajobrazie i miejsca działań artystycznych, ale przede wszystkim staje się symbolicznym upamiętnieniem historii dawnego górniczego miasteczka. Realizacja powstała w Miedziance w województwie dolnośląskim — miejscowości, która jeszcze przed kilkudziesięciu laty tętniła życiem jako niemiecki Kupferberg, a dziś stanowi niemal opuszczony punkt na mapie. Projekt wyrasta bezpośrednio z lokalnego kontekstu i dramatycznych losów tego terenu, związanego z wydobyciem miedzi, a później uranu wykorzystywanego w programie zbrojeniowym ZSRR. Intensywne prace górnicze prowadzone od lat 50. sprawiły, że budynki zaczęły się zapadać, a mieszkańców przesiedlono. Miasto stopniowo zniknęło, a pozostałości po nim ogrodzono i wyłączono z użytkowania ze względów bezpieczeństwa.

Przez lata ta historia pozostawała przemilczana, funkcjonując jedynie w pamięci lokalnych społeczności. Dopiero po dekadach została opisana szerzej i zwróciła uwagę osób spoza regionu. Ruiny dawnego rynku, szkoły czy kościoła stały się celem wypraw eksploratorów, jednak brakowało miejsca, które mogłoby stać się impulsem do odbudowania więzi dawnych mieszkańców i przestrzenią dla wydarzeń kulturalnych.

Wieża jest odpowiedzią na tę potrzebę. Jej powstanie to efekt oddolnej inicjatywy i działania inwestorów — pasjonatów sztuki, którzy postanowili związać swoje życie z Miedzianką i stworzyć punkt spotkań dla rozproszonej społeczności. Niewielki budżet wymusił skromność środków, ale jednocześnie otworzył drogę do powstania miejsca o silnym ładunku symbolicznym.