Osiedle Słowackiego w Lublinie

Lubelskie osiedle Słowackiego – koncepcja

Koncepcja miast pasmowych, przypominająca założenia osiedla Słowackiego w Lublinie, pojawiła się w XIX wieku wraz z rozwojem nowych środków transportu zbiorowego. Jednym z pierwszych twórców tej idei był Arturo Soria y Mata, który w 1882 roku opracował linearny schemat rozbudowy aglomeracji Madrytu. Nigdy niezrealizowany projekt przewidywał nową zabudowę wzdłuż głównych dróg i linii kolejowych. Na podobnych założeniach opierała się idea Linearnego Systemu Ciągłego Oskara Hansena. Według niej pasma jednostek mieszkalno-usługowych, wzdłuż arterii komunikacyjnych łączących poszczególne miasta, przeplatać się miały z pasmami przemysłu nieuciążliwego, upraw rolnych i lasów. Punktem wyjścia był czas, jaki poświęcać mieli mieszkańcy na dotarcie do pracy. Przyjęto, że podróż ta powinna zajmować im ok. 30-45 minut. Dodatkowo system miał zapewniać szybki dostęp do terenów rekreacyjnych, usług i transportu zbiorowego, ale jednocześnie wymuszać na użytkownikach pewną aktywność fizyczną poprzez takie usytuowanie poszczególnych funkcji, aby dojście od przystanków i parkingów do pasma mieszkaniowo-usługowego zajmowało im około 10 minut. W wyniku przeprowadzonych analiz Oskar Hansen sformułował model teoretyczny, w którym zakładał powstanie w Polsce czterech głównych pasm o przebiegu północ-południe, zlokalizowanych wzdłuż największych rzek.

Ideę systemu linearnego stanowiły równolegle sytuowane strefy, powiązane ze sobą funkcjonalnie. Rolę osi układu miała pełnić linia szybkiej kolei. Po jej obu stronach przewidziano kolejno pasma: mieszkalno-usługowe (z nieuciążliwym przemysłem), upraw rolnych i lasów, przemysłu uciążliwego. Arterie komunikacyjne i parkingi postulowano oddzielić od zabudowy ciągami zieleni. Układ miał być spięty co parę kilometrów bezkolizyjną komunikacją poprzeczną, a szerokość pasm kształtowana w zależności od intensywności zaludnienia, warunków glebowych, profilu uprzemysłowienia itd. Założenia LSC zrealizowano najpełniej w koncepcji osiedla im. J. Słowackiego w Lublinie oraz (z pewnymi odstępstwami) osiedla Przyczółek Grochowski w Warszawie. Przy czym osiedle warszawskie, ze względu na jego usytuowanie na prostokątnej parceli, „skompresowano”, realizując wycinek systemu, przy zachowaniu linearnej komunikacji i równoległości strefy obsługiwanej i obsługującej. Powstały także założenia dla pasma Ursynów-Lasy Kabackie.

Czytaj też: Filip Springer, Zaczyn. O Zofii i Oskarze Hansenach

Warto przypomnieć, że w 1970 roku grupa architektów związanych z Kołem Młodej Architektury przy OW SARP (m.in. Marek Budzyński, Krzysztof Chwalibóg, Jerzy Górnicki, Jacek Janczewski, Andrzej Kiciński, Adam Kowalewski i Jan Wincenty Rutkiewicz) w oparciu o Hansenowskie założenia Linearnego Systemu Ciągłego, które stały się podstawą dla realizacji lubelskiego osiedla Słowackiego, przygotowała projekt Systemu Koncepcji Liniowej. Był to układ osiedleńczy ukształtowany pasmowo wzdłuż doliny Wisły. Nowoczesna zabudowa miała przebiegać między miastami: Warszawa-Modlin-Wyszogród-Płock-Włocławek.

Lubelskie osiedle Słowackiego – pierwsze w Polsce

Pierwsza próbą urzeczywistnienia zasad Linearnego Systemu Ciągłego było jednak osiedle Słowackiego w Lublinie. W trakcie jego realizacji zastosowano rozwiązania, które wykraczały daleko poza standard ówczesnego budownictwa mieszkaniowego. Poszczególne obiekty zaprojektowano w układzie pasmowym, co pozwoliło zredukować koszty związane choćby z budową kolejnych ścian szczytowych, a jednocześnie dawało możliwość bardziej efektywnego wykorzystania terenu. Zewnętrzną sieć c.o. poprowadzono w piwnicach, zmniejszając straty ciepła na liniach przesyłowych i wykorzystując je dodatkowo do ogrzania budynków. Ograniczono do minimum powierzchnie lokalnych dojazdów i zoptymalizowano ich funkcjonowanie – na etapie realizacji służyły na przykład jako drogi obsługujące budowę.

W lubelskim osiedlu Słowackiego zastosowano elementy prefabrykowane i podłużny układ konstrukcji nośnej, dzięki czemu możliwa stawała się w przyszłości rearanżacja mieszkań. W układzie zespołu zaplanowano podział na strefy, rozdzielając budynki mieszkalne (strefa obsługiwana) od pasma komunikacji z dojazdami, parkingami, śmietnikami i urządzeniami technicznymi oraz od wewnątrzosiedlowych terenów zieleni, rekreacji, sportu, edukacji i kultury, powiązanych systemem dojść pieszych, osłoniętych przed wiatrem (dwie strefy obsługujące). W ten sposób udało się osiągnąć pełną bezkolizyjność dojść i dojazdów oraz uniknąć krzyżowania się ciągów lokalnych z głównymi arteriami przebiegającymi po obwodzie osiedla. Dla uczytelnienia struktury i maksymalnej funkcjonalności osiedla Słowackiego w Lublinie, wyodrębniono trzy podobne jednostki, zróżnicowane jednak pod względem formy i skali. W jego granicach przewidziano szkoły, przedszkola, urządzenia sportowe, ogród, dom kultury, parkingi umiejscowiono na jego obrzeżach i zespół handlowo-usługowy z bezkolizyjną realizacją dostaw towarów.

Lubelskie osiedle Słowackiego współcześnie

Lubelskie osiedle Słowackiego po latach istnieje niemal w niezmienionym kształcie. Jedynie elewacjom nadano z biegiem czasu nieco inną kolorystykę – zrealizowana pierwotnie przez projektantów spójna kompozycja kolorystyczna, różnicująca poszczególne budynki i jednostki, została w ostatnich latach ujednolicona. Wnętrza osiedlowe natomiast porosła bujna zieleń, integrując zabudowę z krajobrazem. I choć sama idea Linearnego Systemu Ciągłego nie doczekała się ostatecznie szerszej kontynuacji, niektóre jej elementy, sprawdzone w praktyce, mogą z powodzeniem posłużyć jako przedmiot studiów nad dalszym rozwojem mieszkalnictwa – szczególnie w obecnej sytuacji przeludnienia miast i coraz bardziej uciążliwych utrudnień komunikacyjnych.

Czytaj też: Dom Brukalskich na Żoliborzu

Maciej Czarnecki - architekt, adiunkt na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, prowadzi badania nad polską architekturą powojenną w Pracowni Architektury i Sztuki Współczesnej

i