Instytucje odpowiedzialne za ochronę dokumentów i artefaktów – archiwa, biblioteki, muzea oraz instytuty badawcze – uczestniczą w tworzeniu tożsamości zbiorowej, ustanawiając most łączący przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Architektura również bierze udział w procesie budowy zbiorowej pamięci i tożsamości, wzmacniając autorytet instytucji poprzez swoją formę oraz ukazując i kształtując relację między zbiorowością i jednostką. Także projektujący takie obiekty włączają się w dyskurs dotyczący pamięci.
Czytaj też: W Bydgoszczy powstaną mieszkania dla seniorów |
i
Czyni to zaprojektowanie siedziby takiej instytucji, jak Instytut Pamięci Narodowej, zadaniem trudnym, zwłaszcza że budynek, który mieści archiwum, musi spełniać współczesne wymagania ochrony i konserwacji zbiorów (zarówno dawnych, obejmujących różne rodzaje papieru, farb drukarskich, fotografii, jak i nowych, cyfrowych form) oraz zapewniać odpowiednie warunki przechowywania, opracowywania i udostępniania materiałów archiwalnych, a także ich bezpieczeństwo. Przekłada się to na ograniczenia przestrzenne i architektoniczne.Nowa siedziba Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Bydgoszczy stanowi odpowiedź na zadania tej instytucji, do których należą gromadzenie i ochrona zasobów archiwalnych oraz działalność naukowa i edukacyjna.
Projekt budynku został stworzony przez PPA podczaszy pracownia architektury. Na działce o powierzchni nieco ponad 0,2 ha, zlokalizowanej przy ul. Wincentyny Teskowej, w bezpośrednim sąsiedztwie ruchliwej ul. Grudziądzkiej i niedaleko bydgoskiego Starego Miasta – w strefie ochrony konserwatorskiej – powstał obiekt czterokondygnacyjny z garażami znajdującymi się pod ziemią. Jego konstrukcję wykonano z elementów żelbetowych monolitycznych, przy czym powierzchnia zabudowy działki (wynosząca 66,8%) oraz przewidywane znaczne obciążenia użytkowe związane z funkcją budynku (magazynowanie zbiorów) stanowiły dodatkowe utrudnienie.
i
Forma obiektu wynika z kształtu działki oraz intensywności okolicznej zabudowy
Na parterze znajdują się przestrzenie holu wejściowego i foyer, księgarnia z wydawnictwami IPN, a także pomieszczenia biurowe oraz obsługi. Zlokalizowana tu sala konferencyjna dla 150 osób, która ma służyć działaniom edukacyjnym, takim jak wystawy, wykłady, pokazy filmów, nosi imię Mariana Rejewskiego. Urodzony w Bydgoszczy wybitny kryptolog w 1932 roku złamał kod Enigmy, maszyny szyfrującej używanej przez Niemców czasie II wojny światowej, a jeden z jej egzemplarzy został wypożyczony bydgoskiej delegaturze IPN jako eksponat. Pierwsze piętro gmachu zajmują archiwa oraz pomieszczenia służące do opracowywania dokumentów, natomiast na kolejnym ulokowano salę narad, pomieszczenia socjalne i techniczne. Komunikację zapewniają dwie klatki schodowe. Forma obiektu wynika z kształtu działki oraz intensywności jej zabudowy. Prosta bryła i regularny rytm otworów okiennych na elewacji odzwierciedlają w pewien sposób regularność podziału wnętrz oraz układ regałów ze zbiorami archiwalnymi, powodując, że budynek umiejętnie wpisuje się w otoczenie. Wrażenie, że czas zdążył odcisnąć tu swój ślad, wzmacniają elewacje z ciemnej, ręcznie formowanej cegły klinkierowej, uzupełnionej płytami HPL. Wybór tych materiałów w założeniu projektantów nawiązuje zarówno do historii miasta, jak i do jego współczesności, które powinny się wzajemnie przenikać.
Instytucje, takie jak IPN, chronią przeszłość, pamięć przechowujemy jednak z myślą o przyszłych pokoleniach. Być może potrzebne jest stopniowe wypracowywanie odmiennego sposobu myślenia o instytucjach związanych z pamięcią i ich nowej formie, zorientowanej na przyszłość. Bydgoska siedziba IPN jest właściwym punktem wyjścia do takich rozważań.
Czytaj też: Dworzec kolejowy w Bydgoszczy: modernizacja |
i
Założenia autorskie
Bydgoszcz to miasto niezwykle piękne, z ciekawą architekturą, którą zawdzięcza niemieckim wpływom z XVIII i XIX wieku, po wcieleniu do Prus Wschodnich. Był to czas intensywnego rozwoju, zwany złotym okresem jego historii. Zostały wówczas wybudowane: Kanał Bydgoski, miejska hala targowa, gmachy byłej Dyrekcji Kolei Wschodniej oraz Poczty Głównej. Rozbudowana sieć infrastruktury wywarła ogromny wpływ na życie mieszkańców znad Brdy. Do stolicy Cesarstwa Niemieckiego – Berlina – można było dojechać w kilka godzin. W obu kierunkach odbywał się ruch wielu grup społecznych: kupców, przedsiębiorców, rzemieślników, uczonych, a także architektów.
Czytaj też: Monument Pamięci w Lesie Szpęgawskim autorstwa Katarzyny Ephraim |
i
Surowość i prostotę gmachu IPN podkreśla ciemna, ręcznie formowana cegła klinkierowa, uzupełniona płytami HPL
Dzięki dwom berlińskim inżynierom – Carlowi Schlickeysenowi i Friedrichowi Hoffmannowi – rozpoczęła się przemysłowa produkcja cegły na całą Europę. To ich patenty z 1854 roku – prasa kołowa oraz piec kręgowy, stały się krokiem milowym w rozwoju budownictwa. W tym okresie Niemcy były centrum produkcji ceramiki budowlanej w Europie. Wpływ Berlina jest widoczny do dziś również w architekturze i układzie urbanistycznym Bydgoszczy. Charakter tego miasta chcieliśmy podkreślić formą i użytym materiałem tak, aby wpisać budynek w idee złotego okresu, dlatego na elewacjach zastosowano cegłę. Forma obiektu jest prosta i czysta w wyrazie architektonicznym. Dzięki połączeniu dwóch materiałów – cegły, nawiązującej do przeszłości miasta, oraz zewnętrznej okładziny HPL, będącej materiałem współczesnym – chcieliśmy zestawić te dwa okresy, by się wzajemnie przenikały, a nie biegły obok siebie. Rytmiczny podział elewacji, wraz z wyraźnym detalem ślusarki okiennej, stanowi dopełnienie sąsiedniej zabudowy, ale jej nie przytłacza.
Nie szukaliśmy idei na siłę; zależało nam tylko na tym, aby zaprojektowany obiekt sam w sobie symbolicznie odwoływał się do historii całej tkanki historyczno-urbanistycznej miasta. Łukasz Podczaszy
i
Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Delegatura Bydgoszcz Bydgoszcz, ul. Grudziądzka Autorzy: PPA podczaszy pracownia architektury Koncepcja: Łukasz Podczaszy, Bartłomiej Szymańczuk, Łukasz Gromadziński Projekt budowlany i realizacyjny: Łukasz Podczaszy, Łukasz Gromadziński, Ewa Podczaszy, Justyna Mosór, Marcin Konopka, Karolina Kozik, Bartłomiej Szymańczuk, Izabela Pietras Generalny wykonawca: ALSTAL Elewacja: Vandensanden, Fundermax Stolarka okienna i drzwiowa: Aluprof Kubatura: 20 799,42 m3 Powierzchnia zabudowy: 1384,20 m2 Powierzchnia użytkowa: 3664,51 m2 Realizacja: 2019–2021 Koszt realizacji: około 37 mln zł
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
The Institute of National Remembrance (IPN) was established to collect and preserve archival records, as well as to conduct research and provide education. Its seat was constructed on a plot close to the Old Town, within the conservation zone, and occupies two thirds of its area. Its form results from the plot shape. External walls are built of brick and HPL panels; brick refers to the history of the city, since it was in Bydgoszcz that brick was first produced on mass scale in the 19th cent. The four-storied building (in this, one underground story) had to be sturdy enough to carry the collections. The ground floor contains the entrance lobby and foyer, a bookstore, offices, and a conference hall named after Marian Rajewski, born in Bydgoszcz, who broke the Enigma code at the start of WWII. An Enigma cryptographic machine is an exhibit displayed here. The first floor is occupied by archives and laboratories, and the top level houses a meeting hall, and staff and utility rooms.
